امام حسن عسکری(ع) در شرایط اختناق شدید حکومت عباسی و دشوار تاریخی سلطه عباسیان، یکی از پنج نشانه مؤمنان را شتافتن به زیارت اباعبدالله(ع) در اربعین بر شمرده اند و در روایات و احادیث آمده است که حج به واسطه زیارت امام کامل می شود؛ اکنون به راستی جایگاه زیارت اربعین چیست؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، اربعین حسینی مصادف با روزی است که کاروان اسرای آل محمد (ص) از شام به مدینه بازگشت و جابر بن عبدالله انصاری از صحابه رسول خدا (ص) با دلی سرشار از اندوه و احوالی آشفته و پای پیاده به زیارت مزار مطهر امام حسین (ع)، برادر وفادار ایشان حضرت عباس (ع) و شهدای کربلا شتافت؛ از آن به بعد سالانه عاشقان آن حضرت و آزادگان دلداده حسینی از هر نژاد و مذهب و آئینی در این ایام از نجف اشرف بت کسب اجازه از امیرمؤمنان (ع) با دل‌هایی سوخته و پای پیاده راهی کربلای معلی می‌شوند.

هرکس در این مسیر قدم گذاشته است یا دلش راهی شده با تک تک قدم‌های زائرها به بهانه‌ای به این مسیر دعوت شده است، یک نفر سریع‌تر می‌رود تا زودتر به محبوب برسد و آن دیگری با خود فکر می‌کند به پیشگاه معشوق چه باید عرضه کند و در راه می‌ماند؛ عاشقی با صندلی‌چرخ‌دار عاشق گریان دیگری را به پیشگاه حسین (ع) می‌برد و کودکی در کالسکه کوچکش بی‌تابی دیدار او را می‌کند؛ همه اینجا قدم می‌زنند، با پاهای بزرگ یا کوچک، با کفش‌های زنانه یا مردانه یا با کفش‌های چراغ‌دار نوپای کودکانه، اما قصد هیچکس از قدم‌گذاشتن اینجا قدم‌گذاشتن نیست، قدم‌های هرکس را اینجا به بهانه‌ای راهی می‌کنند و به بهایی اجر می‌دهند که کسی جز خدای حسین و عباس و زینب را از آن حساب نیست.

آنچه در این مسیر رخ می‌دهد دقیقاً چیست؟ اربعین یک راهپیمایی سیاسی است یا یک حرکت اجتماعی؟ امر ملی است یا احیای گفتمان امتی؟ مسیرش با پای دل پیموده می‌شود یا پای ظاهر و آن‌سوی این موکب‌ها و ایستگاه‌ها چه چیزی در انتظار ماست؟ یا چه کسی آنجا چشم انتظار است؟ در اینجا به هیچکدام از این سوال‌ها پاسخ داده نمی‌شود چرا که پاسخ حقیقی را کسی می‌داند که در این مسیر قدم گذاشته باشد و با تمام دشواری‌ها و شیرینی‌هایش زندگی کرده باشد؛ تنها کسی که هرسال کوله‌پشتی‌اش پیش از اربعین در انتظار یک دعوت‌نامه باشد، دعوتنامه‌ای از دیار حبیب با عطر سیب‌های قرمز.

از شام تا مدینه؛ کاروان اشک و امید

عباسعلی رهبر، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگر جامعه شناسی سیاسی پیرامون چرایی هدف از طی طریق در این مسیر نورانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: اربعین دنیای امر فردی و اجتماعی توحید در بستر جامعه امروزی است که با الحاد و سکولاریسم در تقابل است؛ اگر نگاه ما به توحید، رسالت و امامت، اربعین تلالو امامت و امامت تلالو رسالت و توحید است؛ پس در نهایت اربعین حسینی احیا کننده توحید است، یعنی با امر امامت آغاز می‌شود و توحید را به همراه خود می‌آورد؛ منظور از توحید ایمان به خداست و آن هم خدای یکتا، خدای یکتایی که هم خالق است و هم رب، هم آفریننده و هم تربیت کننده، اما تربیت به چه معناست و تربیت کننده کیست؟ تربیت کننده خداوند است و باری‌تعالی امر فردی و امر اجتماعی را رها نکرده است؛ اینجا دیدگاه ما با سکولاریسم دچار اشتراق می‌شود، از هم جدا و متمایز می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: نکته دیگری که در بحث اربعین می‌شود مطرح کرد این است که در اربعین حسینی تکریم شعائر دینی انجام می‌شود، تکریم امر امامت و امر امام حسین (ع) انجام می‌شود اما امر امام حسین (ع) باید به امر امام زمانِ امروز (عج) تبدیل شود، این پیاده روی‌ها این تعظیم امام حسین (ع) باید به تکریم و تعظیم ولی عصر (عج) بینجامد و ما بتوانیم معرفت انسان امروز به سیدالشهدا (ع) را به شناختش از امام معاصرش گره بزنیم.

این عضو هیئت علمی مصادیق اربعین، مصادیق آزادگی، مصادیق ظلم، مصادیق نور و مصادیق تاریکی را در این مسیر نورانی قابل بررسی و بحث می‌داند و تصریح می‌کند: در قرآن کریم ما عبارتی داریم به نام «ظلمات» که جمع است اما در مقابل آن «نور» همواره مفرد است، نور امامت، نور توحید، نور ولایت همگی یکی هستند و این همان تجلی «کُلُّهُم نورٌ واحدٌ» است و «مبیّن اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» است اما تاریکی‌ها از وجود انسان شروع می‌شود و به جامعه می‌رسد در افراد و جایگاه‌ها و حکومت‌ها رخنه می‌کند و یکی از کارکردهای اربعین این است که این ظلمت‌ها را شناسایی کنیم، چه در جان‌های خودمان، چه در جوامع و ملت‌ها و چه در دولت‌ها؛ در اربعین باید ظلماتِ امروز را شناخت و نورِ امروز را فهمید؛ یکی از مصادیق مهم نور امروز انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران در ایده معنایی خود است و نه آنچه گاهی در عمل دیده می‌شود؛ آن منطق ایده‌ای جمهوری اسلامی که در آن عدالت، جمهوریت، نورانیت، اسلامیت، عقلانیت، مبارزه با ظلم، حمایت از مظلوم که با یک صبر هوشمند توأم است.

پای پیاده، دل‌سوخته؛ زیارتی که تاریخ را تکان داد

رهبر عنوان می‌کند: معنای اربعین این است که انسان بتواند با پای ظاهری و با پای دل خود را برساند به کشتی نجات امام حسین (ع) که «کُلُّ یَومٍ عاشوراء و کُلُّ أرضٍ کَربَلاء» و هر لحظه برای همه ما میدان انتخاب و اختیار میان حق و باطل وجود دارد؛ این کشتی نجات هر آن در حال صدا کردن ماست و ما را فرا می‌خواند تا به آن ملحق سویم اما شرط اصلی و مهم الحاق به این سعادت این است که ما ابتدا دل به اماممان به طور کامل و معرفتی بدهیم نه فقط شعاری و ظاهری و دیگر اینکه خودمان را بتوانیم از بندهای دنیوی برهانیم تا سبکبال به این کشتی وارد شویم و نقطه امید آفرین اینکه اگرچه بندها ما را از رسیدن به این کشتی باز می‌دارند اما به محض رسیدن به آن، فوز و رستگاری و نجات در انتظار مخلوقات است؛ بعضی در حین مسیر به این فوز می رسند و دیگر افراد در پایان این راه، مهم کیفی بودن مسیر امام حسین (ع) و اربعین است.

وی تبیین می‌کند: حیرت و جهالت دو امر مذموم و تاریک در فضای شناخت جامعه امروز است و اربعین با بصیرت بخشی و ایجاد بینش درست، با ایمان ناب و با اعتقاد قلبی به حضرت صاحب‌الزمان (عج) در افراد به آن‌ها کمک می‌کند تا از ظلمت حیرت و سرگشتگی و جهالت نجات پیدا کنند و ظرفیت مهمی نیز برای آزادگی از ظلمت ضلالت و گمراهی است؛ تعداد مسافران این کشتی روز به روز دارد بیشتر می‌شود و روز به روز اصحاب عاشورایی جدیدی برای سیدالشهدا (ع) به آن می‌پیوندند، ظرفیت این کشتی نهایت ندارد و نجاتِ اباعبدالله (ع) بی نهایتی است که به یاری خداوند ما را به سرمنزل ظهور و بروز استعدادهای انسانی می‌رساند.

رهبر در پاسخ به پرسش خبرنگار ایمنا مبنی بر چگونگی شأنیت حضور زائران در پیاده روی اربعین جهت بهره‌مندی بیشتر از معنویت و بینش خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین مسائلی که زائران اربعین حسینی باید با علم به آن در این مسیر الهی قدم بگذارند مسئله شناسی است، اینکه ما بتوانیم مسئله امروز جوامع را پیدا کنیم و این مسئله یک بار در امر شناخت بن‌مایه‌های عدالت تعریف می‌شود و مبارزه با فساد و رشوه و غیره و بار دیگر در شناخت قوت‌ها و قدرت‌ها و امیدها؛ به نظر می‌رسد این دو نگاه، یعنی مسئله عدالت و موارد مرتبط با آن و دیگر شناخت نقاط درخشان و امید آفرین می‌تواند گام‌های ما در این مسیر استوار تر کند و در متن همه اینها باید اتکا کنیم به لطف الهی و امداد خداوند و این باور که خداوند در سپهر بی نهایت مرحمتش همه ما را به مسیر درست رهنمون کند کنایه لطیف خداوند در آیه شریفه «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْیُنِنَا وَ وَحْیِنَا» در سوره مبارکه هود ما را مطمئن می‌سازد که در سایه الطاف بی پایانش بن‌بست وجود نخواهد داشت، چشمان نافذ الهی ما را خواهد دید و امداد الهی به ما خواهد رسید و رسیدن این امداد نیز منوط به تشخیص درست و به هنگام مسئله، گام برداشتن در مسیر حل آن و شناخت فرازها و فرودها و امیدهایی است که ما در طول این ۴۸ سال به آن دست پیدا کرده‌ایم.

هر قدم، یک دعوت؛ هر زائر، یک عاشق دلباخته

همچنین حجت‌الاسلام عباس رضایی روشن، مدرس حوزه و دانشگاه و پژوهشگر مذهبی در وصف عظمت اربعین حسینی در پرچم داری صفات مؤمنان اینگونه اظهار می‌کند: شاید خاص ترین حدیثی که از لسان ائمه معصوم علیهم السلام صادر شده و در تراث ما ضبط شده است همین حدیث معروف امام حسن عسکری (ع) پدر عزیز امام زمان علیه السلام باشد که در آن شرایط سخت و خاصی که برای امام حسن عسکری علیه السلام توسط حاکم جور عباسی ایجاد شده بود حضرت (ع) فرمودند: «علامات المومن خمس»، صلوه الاحدی و الخمسین، و زیارهًْ الاربعین، و التختم بالیمین، تعفیر الجبین، والجهر ببسم‌الله‌الرحمن الرحیم.» بدین معنا که: «از نشانه‌های مؤمن پنج چیز است؛ اول خواندن ۵۱ رکعت نماز در شبانه‌روز (به ویژه در شب و روز اربعین حسینی)، دوم زیارت اربعین (خواندن زیارت اربعین و زیارت عاشورا در روز اربعین چه از راه دور و چه از راه نزدیک)، سوم انگشتر عقیق به دست راست کردن، چهارم پیشانی بر خاک گذاشتن (به ویژه بر تربت پاک سیدالشهداء و پنجم جمله «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» را بلند گفتن».

وی می‌افزاید: باید خیلی مختصر و کوتاه اشاره کنیم که امام حسن عسکری (ع) کاملاً و از هر جهت در حصر شدید بودند و در مُعَسکر (لشگر گاه) به اجبار حاکم وقت، زندگی می‌کرد و در چنین جوّ خفقانی بود که حضرت (ع) چنین دستور العملی که به منزله مرام نامه و راهبرد شیعیان در همه اعصار باشد را صادر فرمودند؛ از اولین کلمه این حدیث نورانی تا آخرین کلمه آن بار معنایی خاص خودش رو دارد، امام (علیه السلام) از واژه «علامات» یعنی نشانه و پرچم که وجه تمایز خاصش این است که حتی از راه دور هم قابل تشخیص است استفاده می‌کنند و می‌توان گفت که این علائم پنجگانه در عین اینکه شخصی هستند اما به وضوح در جامعه اکثریتی اهل سنتی از آن زمان تا کنون، بیانگر راه و رسم و خط اصیل امامیه اثنی عشریه است و دستور اکید امام حسن عسکری (ع) به تک تک شیعیان در اقصی نقاط جهان ظهور و بروز اعتقاد و مذهب با این نشانه‌ها است؛ به همین مناسبت خوب است ابتدا به اثر زیارت و در مرتبه دوم به اثر زیارت خاص اربعین بپردازیم.

این پژوهشگر و مدرس تصریح می‌کند: زیارت؛ لقاء و دیدار زائر (زیارت کننده) است با مزور (زیارت شونده)، چرا که طبق عقیده صحیحه شیعه تک تک معصومین با اینکه از دنیا رحلت کرده‌اند و در حیات برزخی می‌باشند اما حیات برزخی معصومین بسیار قوی‌تر از حیات دنیوی است و در اهمیت زیارت معصومین (علیهم السلام) همین نکته کافی است که پس از انجام حجةالاسلام یعنی حجّ تمتع سفارش اکید شده که تمام الحج لقاء الامام؛ یعنی آنچه حج به واسطه آن تمام می‌شود زیارت امام است؛ حاجی پس از اینکه دست در دست خدا گذاشت و سرسپردگی و عبد بودنش را در طی مناسک حج اکبر نشان داد در ابتدای مسیری است که باید در طی آن دست در دست امام (علیه السلام) بگذارد؛ چرا که امام معصوم، راهبر سیاسی، مذهبی و فرهنگی و اجتماعی و راهبر تمام زمینه‌های فرد و جامعه است؛ بنا بر این زیارت نوعی بیعت با امام است.

حجت‌الاسلام رضایی روشن در راستای تبیین جهت سبز و جهت سرخ اربعین حسینی تأکید می‌کند: همه ما بارها شنیده‌ایم و یا خوانده‌ایم که در احادیث در ضمن سفارش به زیارت رفتن از واژه معرفت و شناخت در زیارت استفاده شده است؛ حالا سوال می‌شود که زیارت با معرفت به چه معناست؟ و پاسخ این است که: حضرتی که زیارت می‌کنید را به عنوان امام مفترض الطاعة و حجت بر حق خدا قبول داشته باشید؛ در زیارت اربعین که از جمله زیارات خاص می‌باشد دو جهت الهی وجود دارد: جهت سرخ و حسینی و زنده نگه داشتن قیام بی بدیل امام حسین علیه السلام و اصحاب شهیدش و خاندان مطهرِ مظلومانه دربند تزویر اسیرش و جهت سبز تک افراد این مسیرند که با قدم گذاشتن در مسیر زیارت، خواه ناخواه با دیدن ملیون‌ها عاشق و واله وشیدا، مشق حضور در لشکر حجت حی و زنده انجام می‌دهند.

قدم گذاشتن در مسیر اربعین حسینی، فرصتی است برای گام نهادن و دست پیش آوردن برای بیعت با امام عصر (عج) امامی که میراث‌دار مظلومیتِ حضرت حسین (علیه السلام) در زمانه ماست و اگر نیک بنگریم او ظاهر است و ما پنهان، او منتظر است و ما در راه‌مانده؛ اوست که می‌کشد و ماییم که به سمت او می‌رویم؛ طریق الحسین (ع) همان طریق المهدی (عج) است و قدم‌گذاران در این راه در حقیقت همان زمینه سازان ظهور و همان برائت جویندگان امروز از یزید زمانه خودشان هستند؛ برائت از مستکبران و بر افراشتن پرچم مطالبه حق، چیزی که غزه امروز در حال رخ‌دادن است و این سرزمین خیمه‌ای برای تمام آزادگان دنیا است.

کد خبر 893543