بافت‌های تاریخی شهرهای ایران همچون کتابی گشوده‌اند که در خطوط آن می‌توان ردّی از اندیشه، باور، هنر و زندگی مردم ساکن در آن را دید؛ هر گذر حکایتی از روزگاری دور است، از صدای چکش مسگر در بازارهای سنتی تا نقش‌ونگار کاشی‌های فیروزه‌ای که هنوز از میانه دیوارها خودنمایی می‌کند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در هر شهر قدیم ایران که قدم بگذاری، نشانی از گذشته‌ای دور در چهره کوچه‌ها، خانه‌ها و بادگیرها پیدا می‌شود؛ گذشته‌ای که هنوز نفس می‌کشد، اگرچه گاه زیر غبار فرسودگی پنهان مانده است.

بافت‌های تاریخی شهرهای ایران تنها بقایای معماری کهن نیست، بلکه بخشی از حافظه جمعی یک ملت است، آنجا که ساخت‌وساز بومی، اقلیم، سنت و زیست اجتماعی در هم آمیخته و هویت شهری را شکل داده است؛ از یزد و کاشان تا تبریز و شیراز، بافت تاریخی همان قلب تپنده شهر است که اگر از حرکت بایستد، پیکره شهر نیز بی‌جان می‌شود.

گذر زمان، فرسودگی طبیعی و فشار توسعه شهری بافت‌های تاریخی را در معرض تهدید قرار داده است، خانه‌هایی که زمانی محل زندگی خانواده‌ها بود، اکنون یا خالی مانده یا به کاربری‌های ناهماهنگ سپرده شده است.

بسیاری از گذرها و میدان‌های قدیمی، کارکرد سنتی خود را از دست داده‌اند و در برابر نیازهای امروز تاب نمی‌آورند با این حال کارشناسان شهرسازی معتقدند فرسودگی همیشه به‌معنای پایان نیست، بلکه می‌تواند آغازی برای حیات دوباره باشد؛ اگر شناخت، اراده و برنامه‌ریزی آگاهانه‌ای در دستور کار قرار گیرد.

فرسودگی، تهدیدی پنهان و پیوسته

محسن فرشچی، پژوهشگر حوزه بازآفرینی شهری به خبرنگار ایمنا می‌گوید: بافت تاریخی را نباید تنها از منظر کالبدی دید، این فضاها ساختار اجتماعی و فرهنگی ویژه خود را دارند که اگر حفظ شود، می‌تواند زمینه‌ساز پویایی اقتصادی و هویتی شهر باشد.

وی می‌افزاید: بسیاری از محلات قدیمی ایران همچون فهادان در یزد یا درب‌صفه در اصفهان، نشان داده‌اند که با اصلاح خدمات شهری، ارتقای زیرساخت‌ها و مشارکت مردم می‌توان حیات را به محله بازگرداند، بدون آنکه اصالت آن خدشه‌دار شود.

شیوه‌های مداخله و احیای بافت

در رویکردهای جدید، مداخله در بافت تاریخی بر سه اصل استوار است؛ بهسازی، نوسازی و بازسازی. بهسازی زمانی اجرا می‌شود که هنوز کالبد توان ادامه حیات را دارد و تنها نیازمند تقویت کارکردی است.

نوسازی، به معنای مرمت و به‌روزرسانی کالبدی است و بازسازی، آخرین گام برای بازآفرینی فضاهای از دست رفته به شمار می‌آید، در کنار این سه روش، رویکردهای جزئی‌تر همچون حفاظت تزئینی و بهداشتی، مداخله موضعی و ارتقای نماهای شهری نیز مطرح است.

تجربه جهانی و ملی نشان داده است هر کجا مردم، نهادهای شهری و میراث فرهنگی هم‌دست شده‌اند، نتیجه درخشان بوده است.

در میان نمونه‌های موفق کشور بازآفرینی بازار تاریخی تبریز و احیای سکونت در محلات یزد از شاخص‌ترین موارد است

کوروش بنی‌احمد، معمار و مشاور طرح‌های بهسازی دراین‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در ایران، نگاه به بافت تاریخی در حال تغییر است، روزگاری تخریب و نوسازی یک‌باره تنها راه تلقی می‌شد، اما امروز شهرهایی همچون تبریز، کاشان و شیراز ثابت کرده‌اند که مرمت تدریجی و مشارکت ساکنان، هم اقتصادی‌تر و هم پایدارتر است.

وی با تاکید بر اینکه باید به مسائل اجتماعی و کالبدی توجه ویژه‌ای شود می‌افزاید: مهم آن است که مدیریت شهری، برنامه‌ریزی برای حیات مجدد بافت را با درک از هویت و نیازهای زمانه تلفیق کند.

این کارشناس حوزه بافت با اشاره به اینکه مدیریت شهری نباید بافت تاریخی را به عنوان یک مزاحم در نظر بگیرد خاطرنشان می‌کند: بافت تاریخی حراست از میراث معنوی یک شهر است و تنها در کالبد خلاصه نمی‌شود.

تجربه‌های موفق و مسیر آینده

در میان نمونه‌های موفق کشور، بازآفرینی بازار تاریخی تبریز و احیای سکونت در محلات یزد از شاخص‌ترین موارد است؛ بازار تبریز با حفظ ساختار سنتی خود توانسته است دوباره به مرکز فعالیت اقتصادی شهر تبدیل شود و محله‌های تاریخی یزد با اجرای طرح‌های تشویقی و مرمت مشارکتی، رونق زندگی را تجربه می‌کنند.

در شیراز نیز طرح‌هایی برای احیای محله سنگ‌سیاه و بهسازی بدنه‌های خیابان لطفعلی‌خان زند، نمونه‌هایی از تلاش برای پیوند میراث تاریخی با زندگی معاصر است.

بسیاری از محلات قدیمی ایران همچون فهادان در یزد یا درب‌صفه در اصفهان نشان داده‌اند که با اصلاح خدمات شهری، ارتقای زیرساخت‌ها و مشارکت مردم می‌توان حیات را به محله بازگرداند، بدون آنکه اصالت آن خدشه‌دار شود

تجربه این شهرها نشان می‌دهد که آینده بافت‌های تاریخی تنها در مرمت بناها خلاصه نمی‌شود، بلکه در بازآفرینی حیات شهری معنا پیدا می‌کند که به معنای حفظ ارزش‌های گذشته در کنار پاسخ‌گویی به نیازهای امروز است.

اگر این نگاه تداوم پیدا کند، بافت تاریخی نه‌تنها بار گذشته را به دوش نمی‌کشد، بلکه می‌تواند چراغ راه آینده شهرها باشد.

عبدالرضا گلپایگانی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیر شرکت بازآفرینی شهری با اشاره به اینکه احیای بافت‌های تاریخی به‌عنوان محرک‌های توسعه می‌تواند حیات جدیدی به محله‌های تاریخی ببخشد، تاکید می‌کند: فعالان حوزه شهرسازی و بافت باید در این عرصه دخالت کنند و مانع از تخریب بافت‌های تاریخی شوند.

وی با اشاره به اینکه جای‌جای این کشور حاصل چند هزار سال تمدن است می‌گوید: بهسازی بافت‌های تاریخی، جان تازه گردشگری است.

معاون وزیر راه و شهرسازی معتقد است: بنیان بهسازی و احیای بناهای تاریخی پس از انقلاب در وزارت راه و شهرسازی گذاشته شده و تاکنون ۶۰ بنای تاریخی در مالکیت شرکت بازآفرینی است که بخشی مرمت شده و بخشی در حال مرمت است.

بر اساس آماری که معاون وزیر راه و شهرسازی ارائه داده است، حدود ۲۲ درصد از تولید مسکن در کشور اکنون در بافت‌های فرسوده در حال ساخت و اجرا است.

به گزارش ایمنا، با گذر از بافت‌های تاریخی شهر، نشانه‌هایی از زندگی روزمره در دل معماری کهن به چشم می‌خورد؛ جایی که خانه‌ها، بازارها و گذرها هنوز هم میزبان ساکنانی هستند که در کنار میراثی چندصدساله، زندگی را ادامه می‌دهند.

این هم‌زیستی میان گذشته و حال بافت‌های تاریخی را از یک یادگار صرف به فضایی زنده و پویا تبدیل کرده است و در صورت تدوین برنامه‌ای واقع‌گرایانه و مدون می‌تواند جایگاه خود را در روند توسعه پایدار شهر پیدا کند و مؤثر باشد.

کد خبر 914963