پوکی استخوان با کاهش تراکم و ضعف ساختار استخوان‌ها، خطر شکستگی‌های ناگهانی را افزایش می‌دهد که عوامل مؤثر در بروز این بیماری شامل افزایش سن، تغذیه ناکافی، کم‌تحرکی و مصرف بعضی داروها است و پیشگیری با تغذیه مناسب، دریافت کافی کلسیم و ویتامین D، ورزش منظم و غربالگری دوره‌ای امکان‌پذیر است.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، پوکی استخوان یا استئوپروز، یک بیماری مزمن و پیش‌رونده است که با کاهش تراکم و کیفیت بافت استخوانی، ساختار استخوان را شکننده و آسیب‌پذیر می‌کند؛ این بیماری اغلب بدون علامت بالینی مشخص پیشرفت می‌کند و تا زمان بروز شکستگی، ممکن است فرد از وجود آن بی‌اطلاع باشد. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان، به‌ویژه در نواحی لگن، ستون مهره‌ها و مچ دست، می‌توانند منجر به درد مزمن، ناتوانی حرکتی، بستری شدن طولانی‌مدت و حتی افزایش خطر فوت در سالمندان شوند و از این رو، پوکی استخوان نه تنها یک مشکل استخوانی، بلکه یک چالش جدی در سلامت عمومی محسوب می‌شود.

عوامل متعددی در بروز پوکی استخوان نقش دارند که بعضی از آن‌ها غیرقابل تغییر است؛ افزایش سن، جنسیت مؤنث، نژاد سفیدپوست یا آسیایی و سابقه خانوادگی ابتلاء، از جمله عواملی است که ریسک پایه را بالا می‌برند، اما عوامل قابل اصلاح نیز نقش مهمی دارند که شامل تغذیه ناکافی، کمبود کلسیم و ویتامین D، سبک زندگی کم‌تحرک، مصرف دخانیات و الکل و بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های تیروئیدی یا گوارشی است، همچنین مصرف طولانی‌مدت بعضی داروها مانند کورتون‌ها، داروهای ضد تشنج یا داروهای هورمونی نیز می‌تواند تراکم استخوان را کاهش دهد.

تغذیه مناسب یکی از پایه‌های اصلی پیشگیری از پوکی استخوان است و دریافت روزانه هزار تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم و ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین‌المللی ویتامین D برای بزرگسالان توصیه می‌شود، منابع غذایی غنی از کلسیم شامل لبنیات، سبزی‌های برگ‌دار، بادام، کنجد و ماهی‌های استخوان‌دار هستند و ویتامین D نیز از طریق نور خورشید، ماهی‌های چرب، زرده تخم‌مرغ و مکمل‌ها تأمین می‌شود که کمبود این مواد در رژیم غذایی، به‌ویژه در سالمندان، زنان و افراد با محدودیت‌های غذایی، یک عامل خطر مهم محسوب می‌شود که باید با آموزش و مداخلات تغذیه‌ای اصلاح شود.

فعالیت بدنی منظم، به ویژه ورزش‌های تحمل‌کننده وزن مانند پیاده‌روی، دویدن سبک، رقص و تمرینات مقاومتی، نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان دارد که این نوع ورزش‌ها باعث تحریک استخوان‌سازی، افزایش قدرت عضلانی و بهبود تعادل بدن می‌شوند و در نتیجه، خطر زمین خوردن و شکستگی کاهش می‌یابد، مطالعات نشان داده است که حتی در افراد مسن، برنامه‌های ورزشی منظم می‌توانند تراکم استخوان را تثبیت یا حتی بهبود دهند و در کودکان و نوجوانان نیز ورزش منظم به افزایش ذخایر استخوانی کمک و پایه‌ای برای سلامت استخوان در بزرگسالی فراهم می‌کند.

چه عواملی منجر به پوکی استخوان می‌شود؟ / تأثیر افزایش سن، کاهش هورمون‌های زنانه و سابقه فامیلی در بروز پوکی استخوان

محمد پرهام‌فر، متخصص ارتوپدی و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه علت متعددی می‌تواند منجر به ابتلای افراد به پوکی استخوان و از دست رفتن تعادل میان سلول‌های استخوانی شود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شایع‌ترین علت بروز پوکی استخوان در افراد سن است و هر چه سن افراد افزایش پیدا کند، تعادل میان سلول‌های استخوانی برهم می‌خورد و این فرایند منجر به بروز پوکی استخوان می‌شود.

وی با بیان اینکه کاهش هورمون‌های زنانه و به ویژه استروژن عامل مؤثری در بروز پوکی استخوان است، می‌افزاید: زمانی که هورمون‌های زنانه کاهش پیدا می‌کند، تعادل استخوانی برهم می‌خورد و فرد در معرض بیماری پوکی استخوان قرار می‌گیرند و به ویژه زنانی که ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند و این ورزش منجر به برهم خوردن تعادل هورمونی آنها شود، در معرض پوکی استخوان زودرس قرار می‌گیرند.

متخصص ارتوپدی و عضو هیئت علمی دانشگاه با بیان اینکه از جمله عوامل دیگر تأثیرگذار در بروز پوکی استخوان و ابتلای افراد به این بیماری، می‌توان به سابقه فامیلی اشاره کرد، تصریح می‌کند: سابقه فامیلی بیماری پوکی استخوان، عامل خطری برای ابتلای فرد به پوکی استخوان به شمار می‌رود و در واقع هنگامی که در یک خانواده پوکی استخوان شایع باشد، دیگر افراد نیز در معرض این بیماری قرار می‌گیرند.

افراد چاق بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند یا افراد لاغر؟ / احتمال بیشتر ابتلای افراد با نژاد آسیایی به پوکی استخوان

پرهام‌فر با بیان اینکه نژاد از جمله دیگر عوامل تأثیرگذار در ابتلای افراد به بیماری پوکی استخوان به شمار می‌رود، می‌گوید: در زنان و به ویژه در نژاد آسیایی و افرادی که پوست و موی روشن دارند، احتمال ابتلاء به بیماری پوکی استخوان بیشتر می‌شود و این افراد بیشتر در معرض ابتلاء به پوکی استخوان قرار می‌گیرند.

وی با اشاره به اینکه وزن از جمله دیگر عوامل مؤثر در ابتلاء به بیماری پوکی استخوان است، اضافه می‌کند: تصور افراد مبنی بر این است که هر چه وزن کمتر باشد، ساییدگی استخوان کمتر رخ می‌دهد، اما باید توجه داشت که در پوکی استخوان این موضوع بالعکس است و افرادی که لاغر هستند و استخوان‌بندی ظریف‌تری دارند، نسبت به افراد چاق و دارای استخوان‌بندی ظریف‌تر، بیشتر در معرض ابتلاء به پوکی استخوان قرار می‌گیرند.

متخصص ارتوپدی و عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به ارتباط میان چاقی و اضافه وزن و ضخامت استخوان‌بندی بدن افراد ادامه می‌دهد: چاقی و اضافه وزن، دلیلی برای داشتن استخوان‌بندی ضخیم به شمار نمی‌رود، اما به دلیل محافظتی که چربی‌ها و عضلات از استخوان می‌کنند، خطر ابتلاء به پوکی استخوان در این افراد کمتر می‌شود.

ضرورت توجه به پوکی استخوان در بیماران مبتلا به سرطان / سرطان به صورت مستقیم به استخوان‌ها آسیب می‌زند

پوریا عادلی، متخصص رادیوتراپی آنکولوژی و عضو هیئت مدیره انجمن علمی رادیوآنکولوژی ایران با بیان اینکه هنگامی که از پوکی استخوان صحبت می‌شود، توجه بیشتر افراد به سالمندان جلب می‌شود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از گروه‌های پرخطر که کمتر درباره آنها صحبت می‌شود، بیماران مبتلا به سرطان هستند، چراکه پوکی استخوان در این افراد نه تنها یک عارضه جانبی است، بلکه می‌تواند روند درمان سرطان را مختل کند و کیفیت زندگی آنها را به شدت کاهش دهد.

وی با بیان اینکه سرطان می‌تواند به صورت مستقیم به استخوان‌ها آسیب بزند، می‌افزاید: بعضی تومورها مانند سرطان سینه، پروستات و میلوم مولتی‌پل، تمایل دارند به استخوان متاستاز دهند، سلول‌های سرطانی با ترشح مواد خاص، فعالیت سلول‌های تخریب‌کننده استخوان (استئوکلاست‌ها) را افزایش می‌دهند که نتیجه این فرایند، کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی‌های پاتولوژیک است که گاهی اوقات این شکستگی‌ها حتی ممکن است با یک ضربه کوچک یا حتی بدون ضربه رخ دهد.

متخصص رادیوتراپی آنکولوژی و عضو هیئت مدیره انجمن علمی رادیوآنکولوژی ایران با بیان اینکه درمان‌های سرطان نیز نقش مهمی در تحلیل استخوان دارند، تصریح می‌کند: داروهای هورمونی که برای درمان سرطان‌های وابسته به هورمون استفاده می‌شوند مانند مهارکننده‌های آروماتاز در سرطان سینه یا درمان‌های محرومیت آندروژن، باعث افت سریع تراکم استخوان می‌شوند و شیمی‌درمانی نیز با اثرات سمی بر سلول‌های استخوان‌ساز، این روند را تشدید می‌کند.

غربالگری پوکی استخوان در بیماران مبتلا به سرطان / مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، ورزش و تمرینات تقویت عضلات، پایه‌های پیشگیری از پوکی استخوان است

عادلی با اشاره به اینکه پرتودرمانی در نواحی لگن و ستون فقرات می‌تواند با آسیب به عروق تغذیه‌کننده استخوان، منجر به نکروز آواسکولار شود، ادامه می‌دهد: حتی درمان‌های نوین مانند ایمونوتراپی و داروهای هدفمند نیز بی‌تأثیر نیستند و بعضی از آن‌ها، مانند مهارکننده‌های تیروزین کیناز، متابولیسم استخوان را مختل می‌کنند و خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.

وی با بیان اینکه برای مقابله با این خطر، راهکارهای مشخصی وجود دارد، می‌گوید : دستورالعمل‌های معتبر مانند ASCO و NCCN توصیه می‌کنند که بیماران پرخطر، پیش از شروع درمان‌های خاص، تحت سنجش تراکم استخوان با روش DXA قرار بگیرند که این غربالگری به ویژه برای بیمارانی که درمان‌های هورمونی دریافت می‌کنند یا سابقه شکستگی دارند، ضروری است.

متخصص رادیوتراپی آنکولوژی و عضو هیئت مدیره انجمن علمی رادیوآنکولوژی ایران با بیان اینکه مداخلات درمانی شامل سه محور اصلی تغذیه، فعالیت بدنی و دارودرمانی است، اضافه می‌کند: مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، ورزش‌های تحمل‌کننده وزن مانند پیاده‌روی و تمرینات تقویت عضلات، پایه‌های پیشگیری محسوب می‌شوند و این اقدامات نه تنها استخوان‌ها را تقویت می‌کنند، بلکه تعادل و قدرت بدنی را افزایش و خطر زمین خوردن را کاهش می‌دهند.

تشخیص زودهنگام پوکی استخوان از طریق سنجش تراکم استخوان با روش DXA (جذب‌سنجی دوگانه اشعه ایکس) امکان‌پذیر است، این تست تراکم استخوان را در نواحی حساس مانند لگن و ستون مهره‌ها اندازه‌گیری و خطر شکستگی را پیش‌بینی می‌کند و بر اساس توصیه‌های بین‌المللی، زنان بالای ۵۰ سال، مردان بالای ۷۰ سال و افراد دارای عوامل خطر باید به‌طور منظم تحت غربالگری قرار گیرند، همچنین بررسی سابقه خانوادگی، مصرف داروهای خاص و بیماری‌های زمینه‌ای در ارزیابی خطر فردی اهمیت دارد.

در مواردی که خطر شکستگی بالا باشد یا تراکم استخوان به طور قابل توجهی کاهش یافته باشد، داروهای تخصصی برای درمان تجویز می‌شوند، داروهای ضد جذب استخوان مانند بیس‌فسفونات‌ها (آلندرونیت، زولدرونیک اسید) و دنوسوماب، با مهار فعالیت استئوکلاست‌ها، روند تخریب استخوان را کند می‌کنند و داروهای آنابولیک مانند تریپاراتاید نیز با تحریک سلول‌های استخوان‌ساز، به بازسازی بافت استخوانی کمک می‌کنند و انتخاب نوع دارو، دز مصرف و مدت درمان باید بر اساس شرایط فردی، سن، جنسیت، سابقه پزشکی و پاسخ به درمان انجام شود.

آموزش عمومی و ارتقای سواد سلامت جامعه نقش کلیدی در پیشگیری و کنترل پوکی استخوان دارد و کمپین‌های اطلاع‌رسانی، آموزش در مدارس، مشاوره‌های تغذیه‌ای و ورزشی و برنامه‌های غربالگری در مراکز درمانی می‌توانند آگاهی مردم را افزایش دهند، همچنین توجه به سلامت استخوان در دوران کودکی و نوجوانی، سرمایه‌گذاری بلندمدت برای کاهش بار بیماری در آینده است و رسانه‌ها، پزشکان و نهادهای سلامت باید نقش فعالی در ترویج این آگاهی ایفا کنند.

پوکی استخوان یک بیماری قابل پیشگیری و قابل کنترل است، به شرط اینکه به موقع تشخیص داده شود و سبک زندگی سالم در اولویت قرار گیرد و همکاری میان پزشکان، خانواده‌ها، نهادهای سلامت عمومی و خود فرد، برای آموزش، غربالگری و درمان، می‌تواند از پیامدهای جدی این بیماری خاموش جلوگیری کند و حفظ سلامت استخوان‌ها، به ویژه در دوران سالمندی، نه‌تنها به کاهش هزینه‌های درمانی کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی و استقلال عملکردی افراد را نیز حفظ می‌کند.

کد خبر 916767