مصرف دخانیات در سنین نوجوانی اغلب از روی کنجکاوی، فشار همسالان یا تقلید از دیگران آغاز می‌شود و می‌تواند به وابستگی جسمی و روانی منجر شود، همچنین این رفتار نه‌تنها سلامت ریه و قلب را تهدید می‌کند، بلکه با افت تحصیلی، کاهش تمرکز و افزایش اضطراب و درکنار آن خطرات جبران‌ناپذیری همراه است.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، نوجوانی مرحله‌ای حساس و پیچیده از رشد انسانی است که در این دوره فرد میان وابستگی کودکانه و استقلال بزرگسالانه در نوسان است و در این بازه زمانی، نوجوانان با پرسش‌های بنیادین درباره هویت، جایگاه اجتماعی و معنای زندگی مواجه می‌شوند و همین جست‌وجوی معنا و تعلق، آنها را به سمت تجربه‌های تازه سوق می‌دهد که گاهی در مرزهای خطرناک قرار دارند و مصرف دخانیات یکی از این تجربه‌ها است که در نگاه اول ممکن است بی‌ضرر یا حتی هیجان‌انگیز به نظر برسد، اما در واقع می‌تواند آغازگر زنجیره‌ای از آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی باشد.

در بسیاری از فرهنگ‌ها، دخانیات فراتر از یک ماده مصرفی، حامل معناهای نمادین است و سیگار یا قلیان گاهی به عنوان نشانه‌ای از بلوغ، جسارت یا حتی نوعی اعتراض خاموش در ذهن نوجوانان نقش می‌بندد و این معناهای فرهنگی، به ویژه زمانی که با فشار همسالان یا تقلید از بزرگ‌ترها همراه شوند، می‌توانند نوجوان را به سمت مصرف سوق دهند که در چنین شرایطی، انتخاب دخانیات نه از سر نیاز جسمی، بلکه به عنوان ابزاری برای ابراز هویت یا کسب پذیرش اجتماعی صورت می‌گیرد.

رسانه‌ها و فضای مجازی نیز در شکل‌گیری نگرش نوجوانان نسبت به دخانیات نقش تعیین‌کننده‌ای دارند و تصاویر افراد مشهور، شخصیت‌های سینمایی یا اینفلوئنسرهایی که دخانیات مصرف می‌کنند، اغلب با زیبایی‌شناسی بصری و روایت‌های جذاب همراه است که این بازنمایی‌ها، مصرف دخانیات را به عنوان رفتاری هنری، جسورانه یا حتی رمانتیک جلوه می‌دهند و نوجوانی که در حال ساختن تصویر ذهنی خود از بزرگسالی است، ممکن است این تصاویر را الگویی برای رفتار خود تلقی کند، بدون اینکه از پیامدهای پنهان آن آگاه باشد.

در سوی دیگر، خلأ آموزشی و نبود گفت‌وگوی باز در خانواده‌ها و مدارس، موجب می‌شود نوجوانان اطلاعات ناقص یا تحریف‌شده‌ای درباره دخانیات داشته باشند، بسیاری از آنها از تأثیرات نیکوتین بر مغز در حال رشد، ارتباط مصرف دخانیات با اختلالات روانی و خطرات بلندمدت آن برای سلامت قلب و ریه بی‌اطلاع هستند که این ناآگاهی، تصمیم‌گیری‌های نادرست را تسهیل می‌کند و نوجوان را در برابر آسیب‌ها آسیب‌پذیرتر می‌سازد.

روی آوردن نوجوانان به دخانیات برای تجربه مرزهای ممنوعه و نشان دادن بلوغ / ‏‬ تبلیغات تجاری نقش مهمی در عادی‌سازی مصرف دخانیات ایفا می‌کند

فاطمه رضازاده، روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با بیان اینکه نوجوانی دوره‌ای است که فرد در جست‌وجوی هویت، استقلال و پذیرش اجتماعی قرار دارد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در این مسیر، دخانیات گاهی اوقات به عنوان نمادی از بزرگسالی یا جسارت در ذهن نوجوان نقش می‌بندد و بسیاری از نوجوانان برای تجربه کردن مرزهای ممنوعه یا نشان دادن بلوغ خود، به سیگار یا قلیان روی می‌آورند، بدون اینکه از پیامدهای بلندمدت آن آگاه باشند.

وی با بیان اینکه از منظر روان‌شناختی، مصرف دخانیات در نوجوانی می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب پنهان، احساس طردشدگی یا نیاز به تعلق باشد، می‌افزاید: نوجوانی که در محیطی پرتنش یا فاقد حمایت عاطفی رشد می‌کند، ممکن است به دخانیات به عنوان راهی برای تسکین یا فرار از فشارهای روانی پناه ببرد که این رفتار، اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند به وابستگی مزمن و اختلالات خلقی منجر شود.

روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با اشاره به اینکه تبلیغات تجاری نیز نقش مهمی در عادی‌سازی مصرف دخانیات ایفا می‌کند، تصریح می‌کند: برندهای دخانی با طراحی‌های رنگارنگ، طعم‌های متنوع و روایت‌های جذاب، تلاش می‌کنند تا محصولات خود را برای نسل جوان جذاب جلوه دهند و این نوع بازاریابی، به ویژه در فضای مجازی، مرزهای اخلاقی را زیر پا می‌گذارد و نوجوانان را هدف‌گیری مستقیم می‌کند.

ضرورت بهره‌گیری از رویکردهای مشارکتی برای پیشگیری از مصرف دخانیات در نوجوانان / ‏‬ مبارزه با مصرف دخانیات در نوجوانی تنها با ممنوعیت و هشدار به نتیجه نمی‌رسد

رضازاده با بیان اینکه در جوامعی که نظارت قانونی بر فروش دخانیات به نوجوانان ضعیف است، دسترسی آسان به این محصولات یکی از عوامل تشدید کننده مصرف است، ادامه می‌دهد: نبود کنترل در فروشگاه‌ها، فروش آنلاین بدون احراز سن و مصرف آزادانه در اماکن عمومی، همگی پیام‌هایی متناقض به نوجوانان منتقل می‌کنند و مصرف را به امری پذیرفته شده بدل می‌سازند.

وی با تاکید بر اینکه برای مقابله با این روند، باید از رویکردهای مشارکتی بهره گرفت، می‌گوید: نوجوانان باید در طراحی برنامه‌های پیشگیری، تولید محتوا و کمپین‌های آگاهی‌بخش نقش داشته باشند، وقتی خود نوجوانان در روایت‌سازی و انتقال پیام‌های ضد دخانیات مشارکت کنند، اثرگذاری این پیام‌ها چند برابر خواهد شد و حس مالکیت و مسئولیت‌پذیری در آنها تقویت می‌شود.

روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با اشاره به اینکه مبارزه با مصرف دخانیات در نوجوانی تنها با ممنوعیت و هشدار به نتیجه نمی‌رسد، اضافه می‌کند: باید با زبان نوجوانان سخن گفت، نیازهای آنها را شناخت و جایگزین‌هایی سالم و جذاب برای تجربه‌طلبی، هیجان و تعلق فراهم کرد و هنر، ورزش، فعالیت‌های داوطلبانه و فضای گفت‌وگوی آزاد، می‌توانند بستری برای رشد سالم و دوری از آسیب باشند.

نیکوتین سیگار و محصولات دخانی تأثیری مستقیم بر سیستم عصبی در حال رشد نوجوانان دارد / ‏‬دلایل گرایش نوجوانان به دخانیات متنوع است

فاطمه خدادادی، مشاور روانشناس بالینی با بیان اینکه استفاده از دخانیات در سنین نوجوانی یکی از نگرانی‌های مهم در حوزه سلامت عمومی است که پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی گسترده‌ای دارد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نوجوانان به دلیل کنجکاوی، فشار همسالان یا تقلید از دیگر افراد ممکن است به مصرف سیگار، قلیان یا سایر محصولات دخانی روی بیاورند که این رفتار در بسیاری از موارد آغازگر اعتیاد به نیکوتین و سایر مواد مخدر است و می‌تواند مسیر زندگی فرد را به سمت مشکلات جدی سوق دهد.

وی با بیان اینکه از نظر جسمی، مصرف دخانیات در دوران نوجوانی باعث اختلال در رشد ریه‌ها، کاهش ظرفیت تنفسی و افزایش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان می‌شود، می‌افزاید: نیکوتین موجود در سیگار و سایر محصولات دخانی تأثیر مستقیمی بر سیستم عصبی در حال رشد نوجوانان دارد و می‌تواند موجب کاهش تمرکز، اختلال در خواب و افزایش اضطراب شود، همچنین مصرف دخانیات در این سنین با کاهش عملکرد تحصیلی و افت انگیزه‌های فردی همراه است.

روانشناس بالینی با اشاره به اینکه دلایل گرایش نوجوانان به دخانیات متنوع است، تصریح می‌کند: یکی از مهم‌ترین عوامل، فشار اجتماعی و تمایل به پذیرفته شدن در جمع دوستان است؛ نوجوانان ممکن است تصور کنند که مصرف دخانیات نشانه‌ای از بلوغ یا استقلال است و تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم شرکت‌های دخانی نیز نقش مهمی در شکل‌گیری این تصور دارند، به ویژه زمانی که محصولات دخانی با ظاهری جذاب و طعم‌های متنوع عرضه می‌شوند.

تأثیر چشمگیر ایجاد فضای امن برای بیان احساسات و الگوسازی مثبت در کاهش گرایش نوجوانان به دخانیات / ‏‬ پیشگیری از آغاز مصرف، آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان پیامدهای آن است

خدادادی با بیان اینکه نقش خانواده در پیشگیری از مصرف دخانیات بسیار حیاتی است، ادامه می‌دهد: نوجوانانی که در خانواده‌هایی با ارتباطات ضعیف، نظارت کم یا والدین مصرف‌کننده دخانیات رشد می‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند و آموزش والدین درباره نحوه گفت‌وگو با فرزندان، ایجاد فضای امن برای بیان احساسات و الگوسازی مثبت می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش گرایش نوجوانان به دخانیات داشته باشد.

وی با بیان اینکه مدارس نیز باید نقش فعالی در آموزش و پیشگیری ایفا کنند، می‌گوید: برنامه‌های آموزشی درباره مضرات دخانیات، مهارت‌های نه گفتن و تقویت عزت‌نفس می‌توانند نوجوانان را در برابر فشارهای اجتماعی مقاوم‌تر کنند، همچنین ایجاد محیط‌های سالم و فعالیت‌های جایگزین مانند ورزش، هنر و مشارکت اجتماعی می‌تواند مسیرهای مثبت‌تری برای ابراز هویت و هیجان نوجوانان فراهم آورد.

روانشناس بالینی با بیان اینکه مقابله با مصرف دخانیات در نوجوانان نیازمند همکاری چند جانبه بین خانواده، مدرسه، رسانه‌ها و سیاست‌گذاران است، اضافه می‌کند: اجرای قوانین محدود کننده فروش دخانیات به افراد زیر سن قانونی، ممنوعیت تبلیغات فریبنده و حمایت از برنامه‌های ترک دخانیات برای نوجوانان از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه است و پیشگیری از آغاز مصرف، بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان پیامدهای آن در بزرگسالی است.

نیاز به تجربه، تعلق و معنا در نوجوانی اگر در محیط‌های سالم و حمایت‌گر پاسخ داده نشود، ممکن است به رفتارهای پرخطر بدل شود و دخانیات در این میان، نقش دروازه را ایفا می‌کند که این مسیر، اغلب با یک نخ سیگار یا یک وعده قلیان آغاز می‌شود و در صورت نبود مداخله، می‌تواند به وابستگی مزمن و بحران‌های روانی منجر شود.

در جوامعی که مصرف دخانیات در میان بزرگسالان رایج است، نوجوانان بیشتر در معرض الگوگیری قرار دارند و اگر والدین، معلمان یا افراد مرجع خود مصرف کننده باشند، پیام‌های ضد دخانیات بی‌اثر یا متناقض جلوه می‌کنند و نوجوانی که شاهد مصرف آزادانه دخانیات در خانه یا مدرسه است، به سختی می‌تواند باور کند که این رفتار خطرناک یا ناپسند است، از همین رو اصلاح رفتار بزرگسالان و ایجاد فرهنگ سلامت‌محور، پیش‌شرطی اساسی برای محافظت از نسل جوان است.

سیاست‌گذاری‌های عمومی نیز باید فراتر از ممنوعیت‌های سطحی حرکت کنند و محدود کردن تبلیغات فریبنده، افزایش مالیات بر محصولات دخانی و نظارت بر فروش به افراد زیر سن قانونی، تنها بخشی از راه‌حل است و آنچه بیش از همه اهمیت دارد، ایجاد فضاهایی برای رشد، گفت‌وگو، و تجربه‌های مثبت است که جایگزین مصرف دخانیات شوند و نوجوان را در مسیر کشف هویت و استقلال، همراهی کنند.

به طور کلی، پرداختن به مصرف دخانیات در نوجوانی، تنها یک دغدغه بهداشتی نیست، بلکه مسئله‌ای فرهنگی، روانی و اجتماعی است که نیازمند رویکردی چندوجهی و مشارکتی است و این مقدمه، تلاشی برای گشودن دریچه‌ای است به سوی فهم عمیق‌تر این پدیده و یافتن راه‌هایی برای پیشگیری، مداخله و حمایت از نوجوانانی که در آستانه انتخاب‌های مهم زندگی قرار دارند و اگر بخواهیم آینده‌ای سالم‌تر و آگاه‌تر بسازیم، باید امروز با نوجوانان گفت‌وگو کنیم و از موضع همراهی و درک، استفاده کنیم.

نوجوانی فصل کشف و شکل‌گیری است و اگر در این مسیر، دخانیات به انتخابی پنهان بدل شود، باید به جای سرزنش، به ریشه‌ها نگاه کرد؛ نوجوانی فصل شکل‌گیری رؤیاها و هویت است نه زمانی برای خاموش شدن در دود انتخاب‌های ناآگاهانه، از همین رو پیشگیری از مصرف دخانیات در این دوران نه با هشدار، بلکه با همراهی آغاز می‌شود و تمام افراد باید برای ساخت آینده‌ای سالم، همراه با یکدیگر گام بردارند.

کد خبر 916342