ایران به عنوان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان، گنجینه‌ای سترگ از میراث ناملموس را در خود جای داده است. آئین‌ها، موسیقی‌ها، صنایع دستی و رسوم ایرانی، هر کدام به تنهایی داستانی بلند از هنر، زندگی و تفکر مردمان این سرزمین روایت می‌کنند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در بستر تاریخ کهن ایران، میراثی نهفته است که زاییده روح فرهنگ و سنت‌های مردمان این سرزمین است. میراثی که نه در دیوارهای سنگی و نه در اشیا مادی، بلکه در زبان، نغمه‌ها، آئین‌ها و رفتارهای اجتماعی جلوه‌گر است؛ میراثی که گویی جان گرفته از نفس تاریخ و زندگی روزمره مردمان این دیار است. این میراث را «میراث ناملموس» می‌نامند. میراثی که در گذر زمان به‌صورت شفاهی، عملی و نمادین از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و همچون رشته‌های نامرئی، هویت فرهنگی و اجتماعی ما را به هم پیوند می‌دهد.

میراث ناملموس، تنها یک کالبد فرهنگی نیست بلکه در حقیقت، شالوده‌ای است که بنیاد هویت جمعی ما بر آن استوار است. این گنجینه معنوی، انعکاسی است از باورها، ارزش‌ها، خرد و زیبایی‌شناسی مردمان ایران زمین که به واسطه آن، فرهنگ ایرانی همچنان زنده و پویاست.

مفهوم میراث ناملموس

میراث ناملموس در واقع مجموعه‌ای از دانش‌ها، مهارت‌ها، آئین‌ها، زبان‌ها، هنرهای نمایشی، موسیقی و سنت‌هایی است که به‌صورت غیرمادی و زنده، از فردی به فرد دیگر و از نسلی به نسل بعدی منتقل می‌شود. این میراث برخلاف میراث ملموس، چون بناهای تاریخی یا اشیا هنری، موجودیت فیزیکی ندارد اما از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است زیرا حامل هویت فرهنگی و روح جامعه است.

سازمان جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۳ با تصویب کنوانسیونی به همین نام، تلاش کرد تا پاسداری از این میراث را تشویق و تضمین کند؛ چرا که میراث ناملموس، مانند زبان، آئین‌ها و هنرهای سنتی، در معرض فراموشی و نابودی ناشی از جهانی‌شدن، تحولات اجتماعی و فرهنگی قرار دارد.

میراث ناملموس ایران: نمونه‌ها و جلوه‌ها

ایران به عنوان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان، گنجینه‌ای سترگ از میراث ناملموس را در خود جای داده است. آئین‌ها، موسیقی‌ها، صنایع دستی و رسوم ایرانی، هر کدام به تنهایی داستانی بلند از هنر، زندگی و تفکر مردمان این سرزمین روایت می‌کنند. ایران با دارا بودن مجموعه‌ای بسیار غنی از میراث ملموس و ناملموس دارای ۲۶ اثر میراث ناملموس از جمله آداب و آئین، هنرهای نمایشی، مهارت‌ها، دانش و فرهنگ ایران است که تاکنون ۲۴ اثر آن در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده و توانسته رتبه پنجم جهان را در میان کشورهای عضو یونسکو از حیث تعداد عناصر ثبت شده جهانی از آن خود کند.

نوروز، جشن بهار و نو شدن

نوروز، با ریشه‌ای کهن و پیشینه‌ای چند هزار ساله، یکی از بارزترین نمونه‌های میراث ناملموس ایران است. این جشن کهن، آغاز سال نو و نویدبخش شکفتن دوباره طبیعت است. نوروز با آداب و رسوم خاص خود، همچون سفره هفت‌سین، دید و بازدید، آتش‌بازی چهارشنبه‌سوری و مراسم سیزده‌بدر، نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای منطقه نیز گرامی داشته می‌شود.

نوروز نمادی از همبستگی اجتماعی، صلح و دوستی است که همگان را به نو شدن، بازسازی روابط و آرمان‌های انسانی فرا می‌خواند. ثبت جهانی نوروز توسط یونسکو در سال ۲۰۰۹ گواهی است بر ارزش این میراث در گستره فرهنگ بشری.

موسیقی سنتی ایران

موسیقی سنتی ایران با سازهای خاص خود مانند تار، سه‌تار، کمانچه و دف، و با دستگاه‌ها و آوازهای منحصر به فرد، روح فرهنگ ایرانی را به گوش جهانیان می‌رساند. ردیف موسیقی ایرانی که بر پایه مقامات و نغمه‌های قدیمی شکل گرفته، شکوهی است از آفرینش هنری که احساسات و تجربیات انسانی را به زیبایی بیان می‌کند.

این موسیقی نه تنها یک هنر شنیداری بلکه وسیله‌ای برای انتقال داستان‌ها، تاریخ، عشق و دلدادگی است که در قالب نغمه‌ها و شعرهای حماسی به نسل‌های بعد منتقل می‌شود.

هنرهای صنایع دستی

قالیبافی، میناکاری، خاتم‌کاری، سفالگری و گلیم‌بافی از جمله هنرهای دستی ایرانی هستند که با مهارت و دقت بسیار، تجلی زیبایی‌شناسی و خلاقیت مردم ایران به شمار می‌آیند. هر یک از این هنرها، نه تنها کالایی زیبا بلکه حامل فرهنگی است که با هر نقش و رنگ، قصه‌ای از زندگی و محیط پیرامون هنرمند را بازگو می‌کند.

این صنایع دستی علاوه بر نقش اقتصادی، نقشی حیاتی در حفظ هویت فرهنگی و انتقال دانش‌های سنتی دارند.

آئین‌ها و مناسک مذهبی و اجتماعی

آئین‌های مذهبی و اجتماعی همچون مراسم محرم و عزاداری امام حسین (ع)، جشن یلدا، چهارشنبه‌سوری، و سیزده‌بدر، بخش دیگری از میراث ناملموس ایران هستند. این مراسم‌ها نه تنها مناسک دینی یا فرهنگی بلکه عرصه‌ای برای تجدید پیوندهای اجتماعی، تعمیق احساس همبستگی و نمایش خلاقیت فرهنگی‌اند.

هر یک از این آئین‌ها با نمادها، اشعار، نواها و حرکات خاص خود، زبان بی‌کلامی برای بیان عقاید، احساسات و تاریخ مردم ایران است.

نقش میراث ناملموس در هویت ایرانی

میراث ناملموس، همچون ریشه‌های یک درخت تنومند، هویت ملی ایران را تغذیه و استوار می‌سازد. این میراث، نشانه‌هایی زنده از تاریخ، فرهنگ، و باورهای مردمان ایران است که به واسطه آن‌ها، جامعه ایرانی قادر است خود را بازشناسد و انسجام یابد.

در دنیای پرشتاب و جهانی‌شده امروز، میراث ناملموس به‌عنوان پل ارتباطی میان گذشته و آینده، حافظ پیوندهای فرهنگی و اجتماعی است. حفظ این میراث به معنای حفاظت از اصالت و فرهنگ ایرانی در برابر موج‌های فرهنگی بیگانه است.

همچنین، این میراث در معرفی ایران به جهانیان و ایجاد گفت‌وگوی فرهنگی بین ملت‌ها نقش برجسته‌ای ایفا می‌کند. ثبت جهانی آئین‌ها و هنرهای ایرانی در یونسکو، فرصتی است برای نمایش غنای فرهنگی ایران و افزایش احترام و شناخت جهانی نسبت به فرهنگ ایرانی.

ضرورت حفظ و ترویج میراث ناملموس

حفظ میراث ناملموس مستلزم برنامه‌ریزی مدون، حمایت دولتی، مشارکت مردم و آموزش نسل جوان است. در این راستا، مستندسازی، پژوهش، برگزاری جشنواره‌ها و ایجاد زمینه‌های فرهنگی برای انتقال این میراث از اهمیت فراوانی برخوردارند.

باید توجه داشت که میراث ناملموس زنده است و برای حفظش باید آن را در زندگی روزمره جاری ساخت؛ آن را در زبان، موسیقی، آئین‌ها و هنرهای مردمی حفظ کرد و به عنوان یک گنجینه گران‌بها به نسل‌های بعدی سپرد.

میراث ناملموس ایران، سرمایه‌ای بی‌بدیل و عامل هویت‌بخش فرهنگ ملی است. این میراث که در قالب آئین‌ها، موسیقی، زبان، هنر و رسوم زنده است، نه تنها خاطرات و تاریخ را در خود جای داده بلکه زندگی و هویت امروزین ما را شکل داده است.

پاسداری از این میراث به معنای پاسداری از روح و جان ایرانی است؛ حفظی که تضمین‌کننده بقای فرهنگ، گسترش ارزش‌های انسانی و ایجاد پیوندی استوار میان نسل‌ها و ملت‌ها.

در پایان، می‌توان گفت میراث ناملموس ایران، همچون نغمه‌ای کهن و جاودان است که از دل تاریخ به امروز رسیده و بر دل فردا خواهد نشست؛ گنجینه‌ای که نگهداری آن وظیفه‌ای است همگانی و نمادی از هویت و افتخار ایرانیان.

کد خبر 916079