نمایش «کوارتت» به نویسندگی مشترک امیررضا کوهستانی و مهین صدری و کارگردانی امیررضا کوهستانی از آثار نمایشی موفق دهه ۸۰ است که جرقه آن از یک واقعه مستند که مربوط به یک قتل خانوادگی بود زده شد.

خبرگزاری مهر-گروه هنر-علی حیدری؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از چهار دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۷ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و… تولید و در سالن‌های تئاتر بر صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان‌ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پر مخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

به همین منظور در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای چهار دهه گذشته، مروری‌ بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم. از این رو در هفتاد و نهمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» به سراغ نمایش «کوارتت» به نویسندگی مشترک امیررضا کوهستانی و مهین صدری و کارگردانی امیررضا کوهستانی رفته‌ایم که در سال ۱۳۸۶ در مرکز تئاتر مولوی روی صحنه رفت.

«کوارتت» اثری قدم‌زنان بر مرز داستان و واقعیت

برخی اجراها بیش از آنکه حاصل یک روند مشخص تولید تئاتر باشند، از دل تجربه‌های متراکم، پروژه‌های ناتمام و تصمیم‌های ناگهانی شکل می‌گیرند؛ تصمیم‌هایی که در زمان خود جسورانه‌اند و بعدها بخشی از مسیر حرفه‌ای یک نسل را روایت می‌کنند. نمایش «کوارتت» از چنین لحظه‌ای آغاز شد؛ جایی میان مرز مستند و درام، میان تحقیق و تخیل و میان تجربه شخصی و کار گروهی. نمایشی که از ماجرای مستند قاتلی که پسر، ۲ خواهر و مادرش را به قتل رسانده بود، آغاز شد و پس از آن داستان‌های ناشی از تخیل نویسندگان این اثر در آن تنیده شد تا در نهایت «کوارتت» شکل گرفت.

مهین صدری که ابتدا با ساخت مستندی درباره پرونده‌ای واقعی وارد مسیر ساخت «کوارتت» شد، در میانه راه با امیررضا کوهستانی به گفتگو نشست تا بخشی از این مواد خام مستند، در قالب نمایشنامه‌ای روی صحنه جان بگیرد. نتیجه، اثری بود با ۲ ساختار هم‌زیست؛ نیمی مستند، نیمی داستانی که در آن صحنه‌ها با دقتی مستندنگارانه بازسازی شدند و سکوت‌ها، مکث‌ها و لحن روایت‌گران نیز در متن حفظ شد.

صدری در گفتگویی که درباره این اثر نمایشی با خبرنگار مهر داشت از تجربه نخست بازیگری‌اش در کنار نام‌هایی چون آتیلا پسیانی و باران کوثری گفت، از فضای تمرین و نگارش مشترک با کوهستانی و از گروهی که از دهه هفتاد تا به امروز، بخشی از جریان تئاتر ایران را شکل داده است؛ گروهی که میان جهان ایرانی و فرمی بین‌المللی در حرکت است و مسیرش را در سکوت، پایداری و تجربه‌ورزی پیش برده است.

مهین صدری؛ انتخاب‌های که نشان از وسواس می‌دهد!

مهین صدری متولد ۱۳۵۸، نویسنده، کارگردان و بازیگر سینما و تئاتر است که از کارهای برجسته او می‌توان به کارگردانی آثاری چون «همطناب»، «نفر دوم»، «اکو»، «نبودن»، بازی در نمایش‌های «ایوانف»، «شنیدن»، «سالگشتگی»، «کوارتت»، و نویسندگی نمایش‌های «از زیرزمین تا پشت‌بام»، «هم‌هوایی» و … اشاره کرد.

روایت یک قتل خانوادگی؛ ادغام مستند و داستان

مهین صدری در گفتگو با خبرنگار مهر درباره فرایند شکل‌گیری متن نمایشنامه «کوارتت» گفت: من در آن زمان تازه فیلمبرداری فیلم مستندی را تمام کرده بودم که به دلیل کمال‌گرایی زیادم در نهایت به جایی ارائه نشد. با قاتلی که پسر، ۲ خواهر و مادرش را به قتل رسانده بود و خانواده‌اش از جمله برادرش گفتگو کرده بودم. امیررضا کوهستانی آن زمان راش‌های فیلم را دید و پیشنهاد کرد که آن را به نمایشنامه تبدیل کنیم. دوست عزیزی مصاحبه‌ها را خیلی دقیق با جزئیات پیاده کرد که حتی سکوت‌های حین صحبت‌ها در راش‌ها هم در متن ذکر شده بود. دیرتر به این داستان مستند بخش دیگری اضافه کردیم که ساخته و پرداخته ذهن خودمان بود، داستان ۲ دختر که یکی از آنها برادر دیگری را کشته بود. در نهایت بخش مستند را امیررضا کوهستانی نوشت و من بیشتر روی نوشتن بخش داستانی تمرکز کردم.

«کوارتت»؛ نقطه آغاز بازیگری

وی افزود: ما با نوشتن نمایشنامه «کوارتت» شروع کردیم و در زمان انتخاب بازیگر، امیررضا خیلی اتفاقی پیشنهاد بازی نقش شیده را به من داد و من هم قبول کردم که البته به عنوان اولین تجربه بازیگری انتخاب سختی بود، چون بازیگرهای نمایش همه حرفه‌ای بودند؛ باران کوثری تازه سیمرغ گرفته بود و آتیلا پسیانی و حسن معجونی هم چهره‌های مطرح تئاتری بودند. آنجا بود که فهمیدم بخواهم با آنها رقابت کنم باخته‌ام، بنابراین تصمیم گرفتم کار خودم را بکنم. نکته مثبت اجرا هم این بود که هر چهار بازیگر در تمام طول نمایش پشت به هم می‌نشستند و همدیگر را نمی‌دیدند. برای همین خیلی تحت تأثیر بازی آنها قرار نگرفتم.

احساسات انسانی مرز نمی‌شناسد!

صدری درباره بازخورد مخاطبان در اجراهای بین‌المللی نمایش «کوارتت» و موضوع محوری نمایش که به یک قتل خانوادگی در ایران برمی‌گشت، توضیح داد: اول از همه باید بگویم ما تماشاگران بی‌نظیری در ایران داریم که فهمشان از نمایش خیلی بالاست. من هیچ جای دنیا این حجم تماشاگر خوب ندیدم. بازخوردهای جهانی نمایش «کوارتت» هم خیلی فرقی با ایران نداشت، چون نمایش ما فقط در مورد قتل نیست، بلکه در مورد احساسات انسانی ۲ برادر نسبت به همدیگر است که شباهت زیادی به داستان هابیل و قابیل دارد، همینطور در مورد ارتباط ۲ دوست صمیمی و حسادت‌ها و رازهایشان است. این‌ موقعیت‌ها در تمام دنیا قابل فهم و لمس است.

بهره‌گیری از یک فرم مینیمال

وی افزود: خوبی کارهای امیررضا این است که داستان‌هایی با ریشه‌های عمیق ایرانی را در فرمی مینیمال اجرا می‌کند که برای مخاطبان اروپایی بسیار قابل فهم است و در ارتباط مخاطب تأثیر چشمگیری دارد. البته ناگفته نماند که شیوه‌های روایت ایرانی مثل تعزیه که ما از قدیم داشتیم هم بسیار شکل مدرنی داشتند و اصلا اینطور نیست که بگوییم این فرم‌های مدرن از غرب گرفته شده است.

«کوارتت» متولد دوران تعطیلی تئاتر شهر

این نویسنده، بازیگر و کارگردان درباره بازخورد مخاطبان از اجرای تهران نمایش «کوارتت»، عنوان کرد: سال ۸۶ که ما نمایش «کوارتت» را در سالن مولوی اجرا می‌کردیم، تئاتر شهر برای تعمیرات تعطیل بود، آن موقع مثل حالا سالن خصوصی‌ای هم وجود نداشت، برای همین ما تقریبا تنها اجرای روی صحنه در تهران بودیم، همین شاید باعث شد که تعداد زیادی از افراد این اجرا را ببینند.

اجرایی که می‌تواند بازتولید شود؛ جای خالی آتیلا پسیانی حس می‌شود

وی درباره امکان بازتولید نمایش «کوارتت» در این برهه زمانی، مطرح کرد: فکر می‌کنم نمایش به هر حال یک موقعیت انسانی‌ای را روایت می‌کند که تاریخ مصرف ندارد و می‌توان آن را بازتولید کرد، جز اینکه متأسفانه آتیلا پسیانی دیگر در بین ما نیست.

امیررضا کوهستانی و گروهی که در شیراز واقع‌گرا بودند!

صدری در ادامه درباره پروسه شکل‌گیری پروژه‌های نمایشی امیررضا کوهستانی توضیح داد: امیررضا کار نمایش را با گروه تئاتر «مهر» با هدایت نادعلی شجاعی در شیراز شروع کرد و با نمایش‌های «رقص روی لیوان‌ها» و «قصه‌های درِ گوشی» در تهران ادامه داد؛ در این گروه کسانی چون علی معینی، شراره منصورآبادی، شکوفه تیموری، محمد عباسی، کمال هاشمی، علی باقری و … حضور داشتند که هرکدام در کارشان شناخته‌شده هستند. هر یک از افراد گروه هم قابلیت‌های متفاوتی داشت؛ برای مثال علی معینی صدا و تکنیک فوق‌العاده‌ای در خواندن داشت، یا تعدادی از آنها رقصنده بودند و بدن خیلی آماده‌ای داشتند. تا جایی که من می‌دانم شیوه نمایشنامه‌نویسی‌ این گروه تحت تأثیر نمایشنامه‌های حسن حامد، بسیار واقع‌گرایانه بود و در بازیگری هم به نوعی بازیگری رئال سینمایی نزدیک بود. بعد از نمایشنامه‌خوانی «تجربه‌های اخیر» در تهران تعدادی از افراد هسته‌ اولیه تصمیم گرفتند از گروه جدا شوند و مسیر کاری خودشان را در پیش بگیرند. بخشی از فرم کلی کارهای امیررضا کوهستانی از این گروه می‌آمد اما پس از مدتی در این شیوه اجرایی مستقل شد و آثارش فرم جهانی‌تری به خود گرفت. من در اجراهای تهران به آنها پیوستم، در اجراهای خارجی آنها را همراهی می‌کردم و بعد هم که همکاری‌ام را با امیررضا کوهستانی ادامه دادم.

نگاهی به یک نویسنده و کارگردان بی‌حاشیه؛ در باب اهمیت مدیر یک گروه تئاتری

وی افزود: من فکر می‌کنم حضور خود امیررضا کوهستانی مهم‌ترین عامل در موفقیت این گروه بود. امیررضا در سن ۲۱ سالگی برای نمایش «قصه‌های درِ گوشی»، جایزه متن جشنواره فجر را گرفت، یا وقتی نمایش «رقص روی لیوان‌ها» در جشنواره‌های خارجی مطرح شد، فقط ۲۳ سال داشت. او می‌توانست با شهرت و موقعیتی که در آن سن کم پیدا کرده بود، به شدت مغرور و ‌دچار حاشیه و از مسیر اصلی‌اش منحرف شود. این مسئله که یک فرد تا این حد فقط در فکر خود تئاتر باشد و درگیر حواشی نشود، به حرف‌های پرت و پلا جواب ندهد و در عوض همه انرژی خود را برای کار و گروه حفظ کند خیلی مهم است، به خصوص که فرمی از نمایش کار کند که در آن زمان خیلی مخالف داشت. امیررضا کوهستانی تمام زندگی‌اش تئاتر است و به کسانی که با آنها کار می‌کند بسیار اهمیت می‌دهد. او آدمی بسیار شریف، بی‌عقده، بی‌مسئله و بی‌حاشیه‌ است. فکر می‌کنم همین خصوصیات اخلاقی او است که گروه تئاتر «مهر» را تا امروز سرپا نگه داشته است.

کارها و کارگردانان قابلی داریم؛ موضوع بی‌استعدادی مطرح نیست

صدری در مورد فضای تئاتری آن زمان عنوان کرد: ما خوش‌شانس بودیم چون در دوران شکوفایی تئاتر شروع به کار کردیم. دوره‌ای که هر سال تعداد زیادی از مدیران فستیوال‌های خارجی برای دیدن نمایش به ایران می‌آمدند و آثاری را برای اجرا در جشنواره‌های خودشان انتخاب می‌کردند. اینکه امیررضا کوهستانی موفق بوده، احتمالا هزار دلیل دارد و به معنای بی‌استعداد بودن بقیه نیست. من اعتقاد دارم ما کارگردانان بسیار خوبی در ایران داریم برای مثال همین نمایش «برادران کارامازوف» اشکان خیل‌نژاد که در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه است، از لحاظ کیفی با بسیاری از نمایش‌های خوبی که در اروپا دیده‌ام، برابری می‌کند.

آغاز با یک یا دو صحنه؛ فضای کاری متفاوت در آلمان

وی در ادامه به تشریح فضای تمرینات نمایش‌های کوهستانی پرداخت و بیان کرد: نمایشنامه‌های امیررضا معمولا در حین تمرین نوشته می‌شوند. او معمولا می‌داند روایت قرار است از ابتدا تا انتها چگونه پیش برود، اما به طور معمول با چند صحنه نوشته شده تمرینات را شروع می‌کند و بنا بر آنچه در طول تمرین اتفاق می‌افتد و گفتگو با بازیگرها و عوامل، صحنه‌های دیگر را می‌نویسد، یا حتی در اروپا که ساخت دکور تقریبا شش ماه پیش از اجرای اصلی انجام می‌شود، صحنه‌ها را در زمان تمرین بر اساس امکاناتی می‌نویسد که دکور صحنه در اختیارش می‌گذارد.

داشتن متن کامل اولویت است؛ «کوارتت» با ۱۶ صحنه آغاز شد!

صدری با اشاره به تجربه همکاری نویسندگی مشترک با امیررضا کوهستانی در نمایش «کوارتت»، مطرح کرد: ما به شکل‌های مختلفی باهم کار کرده‌ایم. مثلاً زمان شروع تمرین نمایش «کوارتت» ۱۶ صحنه‌ متن داشتیم که خودش رکورد عجیبی بود، چون امیررضا معمولا تمرین را با یک یا ۲ صحنه شروع می‌کند. بخشی از این اتفاق هم به شیوه کاری من برمی‌گردد که معمولا از همان اول باید متن کامل داشته باشم، حتی اگر کل متن در طول تمرینات تغییر کند. در کارهایی که در آلمان انجام دادیم هم ممکن بود من بخش زیادی از کارهای مقدماتی متن را انجام بدهم، مثل تحقیق درباره‌ رمانی که قرار بود اقتباس شود، خلاصه‌ کردن آن، جدا کردن صحنه‌ها و … بعد امیررضا کوهستانی روی صحنه‌ها کار می‌کرد، ممکن بود یک صحنه را من بنویسم و او تغییر بدهد، یا صحنه‌ای را که نوشته بود برای من بفرستد تا ویرایش کنم.

همکاری که ۲۲ ساله شد؛ جدل‌های پیش‌آمده در یک پروژه در سوئد

وی افزود: در طول ۲۲ سالی که من با امیررضا به عنوان نویسنده، کارگردان و بازیگر همکاری داشتم، یادم نمی‌آید جز چند جمله راجع به بازیگری حرف زده باشیم، در عوض ساعت‌ها راجع به متن بحث کرده‌ایم. مثلا آخرین نمایشی که من به عنوان بازیگر در آن حضور داشتم، نمایشی در سوئد بود به نام «The Documentary» که کیوان سررشته و امیررضا کوهستانی باهم نوشته بودند. در این نمایش هم بحث زیاد داشتیم، طوری که بخش‌های زیادی از متن حذف شد یا تغییر کرد. ولی به هر حال ویژگی امیررضا است که حرف‌های آدم را می‌شنود و اگر فکر کند حق با اوست آن را اعمال می‌کند. در غیر این صورت همکاری ما نمی‌توانست این‌همه سال دوام بیاورد.

در هنگام خلق نه مخاطب و نه فستیوال اهمیتی ندارد!

نویسنده و بازیگر نمایش «کوارتت» در پایان درباره حواشی مطرح شده در باب تولید آثار فستیوال‌پسند گروه تئاتر «مهر» توضیح داد: فکر می‌کنم این حرف اصلا منطقی‌ نیست‌، به خصوص در مورد هنرمندانی که این‌ همه سال فعالیت موفق داشته‌اند، آن هم در تعداد زیادی فستیوال. سلیقه فستیوال‌ها باهم متفاوت است و دوره به دوره هم رویکردهایشان تغییر می‌کند، به همین دلیل نمی‌شود گفت که این را اینجوری بنویسم تا فلان جشنواره بپسندد، چون اساساً سلیقه مشخصی وجود ندارد. اگر امیررضا کوهستانی نمایش‌هایش را برای سلیقه مخاطب خارجی می‌سازد، پس نباید در ایران مخاطب داشته باشد، در حالی که می‌بینیم اینطور نیست. ضمن اینکه دامنه مخاطبان کارهای ما هم، چه در ایران و چه در خارج از ایران، همیشه تا حد زیادی خاص بوده است. واقعیت این است که یک نویسنده تا حد زیادی با ناخودآگاه خودش می‌نویسد و در حین نوشتن انقدر امکان این را ندارد که فکر کند برای کجا و چه کسانی بنویسد. پروسه نوشتن و ساختن نمایش به قدری طاقت‌فرسا و سخت است که آدم اصلا جان فکر کردن به این چیزها را ندارد. گاهی تو فقط به این فکر می‌کنی چطور داستان را تمام کنی که این بیست نفر که به مدت ۲ ماه هر روز کشانده‌ای سر تمرین راضی باشند. اگر انقدر ساختن نمایش برای مخاطب خارجی آسان است و فرمول خاصی دارد که خب همه می‌توانند آن را به کار ببندند و موفق شوند. فکر می‌کنم برای موفق شدن یک اثر در مقیاس جهانی پارامترهای خیلی بیشتری لازم است که هیچکس هم اطلاع دقیقی از آنها ندارد، یا حداقل من ندارم.

آتیلا پسیانی، باران کوثری، حسن معجونی و مهین صدری گروه بازیگران این نمایش را تشکیل می‌دادند.

عکس‌ها از پدرام حربی، تهمینه منزوی، شکوفه هاشمیان و آرش خاموشی است.

کد خبر 6549440

• درگیری تئاتر با صنف دکان‌داران؛ «دوشس ملفی» متولد خیابان میرعماد است!

• ماجرای خطاطی که حقیقت را با «ه» نوشت؛ تئاتر شهر دیگر مدینه فاضله نیست

• پای «مکبث» چطور به جنوب ایران باز شد؟؛ زمانی اندیشه بر تئاتر حاکم بود!

• انرژی خورشیدی و مدیریت مصرف راه‌حل بحران برق گلستان

• خدمات دهی موکب‌های شهرستان دشتی به زائران خارجی

• لزوم راه‌اندازی پایگاه اورژانس دریایی در استان بوشهر

• رئیس جمهور سابق برزیل بازداشت شد؛ تشدید تنش با ترامپ

• مشارکت مردم در نماز جمعه باشکوه است

• تلاش برای حضور همه سلایق در نمازجمعه یک هنر است

• بازدید معاون سیما از دوبله سریال «آن شرلی»

• جزئیات بیانیه روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی

• هوای اصفهان در شرایط قابل قبول ثبت شد

• «کوارتت» تلفیقی از مستند و داستان؛ اثری که از یک قتل خانوادگی آغاز شد!

• استان تهران چهارشنبه تعطیل شد

• اینفوگرافیک| آماده باش ۲ هزار نیروی بهداشت و درمان در کرمانشاه

• ماجرای تماس رژیم صهیونیستی با روسیه قبل از شروع جنگ ۱۲ روزه

• آمادگی کامل مرز خسروی برای میزبانی از زائران اربعین

• وضعیت تردد در مرز خسروی؛ شامگاه دوشنبه ۱۳ مرداد

• سرانه ورزشی شهر کرمانشاه پایین‌تر از میانگین کشوری است

• زیرساخت‌های بی‌نظیر مرز خسروی در غرب کشور برای تردد زائران اربعین

• کرمانشاه در مسیر توسعه ورزش؛ توجه ویژه به پروژه‌ها و شهدای قهرمان

• توضیحات نظام مهندسی اصفهان پیرامون درگیری در مجمع عمومی این سازمان

• ولایتی: ایران با هرگونه سوءاستفاده از دالان زنگزور برخورد محکم می‌کند

• 

  روزنامه‌های صبح دوشنبه ۱۳ مرداد ۱۴۰۴