پژوهش دانشگاه کپنهاگ نشان می‌دهد سویه‌ای از باکتری‌های روده پروتئین‌های RORDEP1 و RORDEP2 تولید می‌کند که در مدل‌های حیوانی با تغییر هورمون‌های اشتها و افزایش چربی‌سوزی، از افزایش وزن پیشگیری کرده‌اند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، پژوهش تازه‌ای که تیمی بین‌المللی به‌سرپرستی پژوهشگران دانشگاه کپنهاگ انجام داده‌اند، نشان می‌دهد گونه‌ای به‌نسبت شایع از باکتری‌های روده قادر به تولید دو پروتئین جدید است که می‌توانند بر تنظیم هورمون‌های وابسته به اشتها و مسیرهای متابولیک اثر بگذارند و در مدل‌های حیوانی از افزایش وزن ناشی از رژیم‌های پرچرب پیشگیری کنند؛ این یافته که به‌صورت مقاله‌ای در نشریه معتبر Nature Microbiology منتشر شده و در اطلاعیه‌های پژوهشی و پوشش رسانه‌ای علمی منعکس شده است، پنجره‌ای تازه به‌سوی درک مستقیمِ نقش میکروب‌های روده در کنترل وزن باز می‌کند؛ این مطالعه در واقع دو مولکول پروتئینی را معرفی می‌کند که در متن پژوهش تحت عناوینی اختصاری گزارش شده‌اند و محققان نشان داده‌اند انتقال سویه‌های باکتریایی تولیدکنندهٔ این پروتئین‌ها به مدل‌های حیوانی و نیز تجویز نمونه‌های خالص پروتئینی، تغییراتی قابل‌توجه در پارامترهای مرتبط با متابولیسم ایجاد می‌کند. در موش‌ها و رت‌هایی که تحت رژیم غذایی پرچرب قرار گرفتند، مشاهده شد دریافت باکتری‌های حامل این ژن‌ها یا دریافت پروتئین خالص با کاهش میزان افزایش وزن، بهبود در تحمل گلوکز و افزایش بیان ژن‌ها و پروتئین‌هایی همراه بود که با «ترموژنز» و «لیپولیز» در ارتباط‌اند؛ به‌عبارتی، این مداخله‌ها به‌نوعی متابولیسم چربی را به سمت سوزاندن بیشتر انرژی سوق می‌دادند.

باکتری روده‌ای کاهش وزن

از نظر مکانیزمی، داده‌های منتشرشده نشان می‌دهد این پروتئین‌ها روی محورهای هورمونی مؤثر واقع می‌شوند؛ به‌نحوی که سطوح GLP-1 و PYY( دو هورمونی که تمایل به کاهش اشتها و بهبود کنترل قند خون دارند) افزایش یافته و در مقابل سطح GIP که در برخی شرایط می‌تواند به افزایش ذخیره چربی کمک کند، کاهش پیدا می‌کند، چنین ترکیبی از تغییرات هورمونی می‌تواند هم به کاهش مصرف کالری در پیِ کاهش اشتها بیانجامد و هم به بهبود متابولیسم گلوکز کمک کند؛ نتیجه‌ای که در مدل‌های حیوانی به کاهش تجمع چربی و افزایش حساسیت به انسولین مشاهده شده است.

نکته‌ای که تیم پژوهشی به‌عنوان یافته‌ای کلیدی ذکر کرده‌اند، تنوع بالای فراوانی این باکتری در جمعیت انسانی است؛ به‌گزارش محققان، میزان باکتری‌های تولیدکنندهٔ پروتئین‌های یادشده ممکن است بین افراد تا صد هزار برابر تفاوت داشته باشد و در تحلیل‌های جمعیتی اولیه همبستگیِ آماری میان سطوح بالاتر این باکتری و شاخص توده بدنی پایین‌تر مشاهده شده است. با این حال، محققان بر این تأکید دارند که همبستگی به‌تنهایی به معنای علیت نیست و نیازمند مطالعات بالینی کنترل‌شده است تا مشخص شود آیا افزایش مصنوعی این باکتری یا تجویز پروتئین می‌تواند امنیت و اثربخشی مورد نیاز در انسان را فراهم آورد.

زمینه نظری این پژوهش برگرفته از مجموعه‌ای رو به گسترش از شواهد است که نشان می‌دهد میکروبیوم روده در تنظیم وزن و متابولیسم نقش دارد. طی سال‌های اخیر گونه‌هایی همچون Christensenella و Akkermansia muciniphila و نیز سویه‌هایی از Hafnia alvei مورد بررسی قرار گرفته‌اند و در برخی مطالعات حیوانی و انسان‌محور نشانه‌هایی از تأثیر محافظتی یا تنظیم‌کنندهٔ وزن نشان داده‌اند؛ اما آنچه پژوهش کنونی را متمایز می‌کند، کشف مستقیمِ پروتئین‌هایی است که باکتری‌ها تولید می‌کنند و به‌صورت فعال بر فیزیولوژی میزبان اثر می‌گذارند، نه به‌صرف تغییر ترکیب جامعه میکروبی، این تمایز مفهومی در راهبردهای درمانی معنا دارد، زیرا هدف‌گذاری روی یک مولکول مشخص معمولاً امکان کنترل دقیق‌تر، دوزگذاری استاندارد و ارزیابی ایمنی را تسهیل می‌کند.

محدودیت‌ها و امیدها در درمان میکروبیومی

بااین‌حال، باید محدودیت‌ها و مسائل ایمنی را به روشنی مدنظر داشت، نخست آنکه بخش عمده شواهد فعلی از مطالعات حیوانی به‌دست آمده است؛ انتقال نتایج از موش و رت به انسان همواره با نبود قطعیت‌هایی همراه است، دوم میکروبیوم انسان بسیار پیچیده و پویا است؛ تعامل میان گونه‌ها، پاسخ ایمنی میزبان و عوامل محیطی نظیر رژیم غذایی می‌توانند اثرات یک سویه واردشده یا افزایش‌یافته را تعدیل یا حتی معکوس کنند، سوم هر مداخله‌ای که ساختار میکروبیومی روده را تغییر دهد ممکن است پیامدهای نامطلوبی داشته باشد؛ بنابراین بررسی‌های دقیق ایمنیِ کوتاه‌مدت و بلندمدت، مطالعات فاز یک بالینی و ارزیابی اثرات بر پاسخ‌های ایمنی، التهاب و عملکرد اندام‌های دیگر ضروری‌اند. در مجموع، انجام کارآزمایی‌های انسانی کنترل‌شده و بررسی‌های جامع فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک پیش‌نیاز هر تصمیم درمانی است. یافته‌های جدید درباره باکتری روده‌ای نویدبخش است، اما برای استفاده درمانی نیازمند تحقیقات بیشتر و احتیاط در مصرف مکمل‌ها هستیم.

چشم‌اندازهای درمانی که از این کشف برمی‌خیزد چندوجهی است، یکی از مسیرها توسعه «پروبیوتیک‌های دقیق» است؛ محصولاتی که یا باکتریِ تولیدکننده پروتئین مفید را تقویت می‌کنند یا باکتری‌های اصلاح‌شده‌ای را عرضه می‌کنند که درون روده پروتئین مطلوب را تولید می‌کنند، مسیر دیگر، تولید داروییِ مستقیمِ پروتئین‌ها به‌عنوان پپتید درمانی است تا از طریق فرم‌های خوراکی، تزریق یا وکتورهای دارورسانی مشخص، اثرات هورمونی و متابولیک مطلوب القا شود، راه سوم یافتن مولکول‌های کوچک یا محرک‌هایی است که با تحریک جمعیت میکروبیِ موجود در روده تولید این پروتئین‌ها را افزایش دهند، هر یک از این رویکردها مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد؛ برای مثال تزریق پروتئین می‌تواند دوز دقیق و اثر قابل‌پیش‌بینی‌تری فراهم کند ولی ممکن است هزینه و نیاز به نگهداری سرد را افزایش دهد، درحالی‌که پروبیوتیک‌ها دسترسی‌پذیرتراند اما کنترل دوز و پایداری را دشوارتر می‌سازند، از منظر بهداشت عمومی و سیاست‌گذاری نیز این کشف بحث‌برانگیز است؛ اگر مطالعات انسانی بعدی اثربخشی و ایمنی این پروتئین‌ها یا باکتری‌های تولیدکننده آن‌ها را تأیید کنند، می‌توان انتظار داشت بازار جدیدی از محصولات درمانی و مکمل‌های «میکروبیوم‌محور» شکل گیرد که برای میلیون‌ها نفر مبتلا به اضافه‌وزن یا دیابت نوع ۲ مفید باشند. با این حال ضروری است تنظیم‌کنندگان به دقت چارچوب‌های ارزیابی کیفیت، ایمنی و اثربخشی را تدوین کنند تا دسترسی برپایه شواهد ارتقا یابد و از توزیع محصولاتی با ادعاهای غیرمستند جلوگیری شود، تجربه قبلی بازار مکمل‌ها و پروبیوتیک‌ها نشان می‌دهد که نبود استانداردهای سخت‌گیرانه می‌تواند منجر به نشر ادعاهای اغراق‌آمیز و آسیب به سلامت مصرف‌کنندگان شود.

پیام عملی کشف باکتری روده‌ای؛ مراقب باشید

برای خوانندگان و مصرف‌کنندگان عادی پیام عملی فعلی روشن است: یافته‌های کنونی نویدبخش اما اولیه‌اند، در سطح بالینی و درمانی هنوز شواهد کافی برای توصیهٔ خودسرانه مصرف مکمل یا تلاش برای افزایش این باکتری در خانه وجود ندارد. هم‌اکنون مؤثرترین و مطمئن‌ترین راه‌های کاهش وزن و بهبود وضعیت متابولیک بر پایهٔ شواهد عبارت‌اند از رژیم غذایی متعادل و تاییدشده، فعالیت بدنی منظم، اصلاح الگوهای خواب و مدیریت استرس؛ در کنار این‌ها، هر اقدام درمانی جدید باید تحت نظر متخصص و در چارچوب آزمون‌های بالینی معتبر صورت گیرد، کشف پروتئین‌های تولیدشده توسط باکتری‌های روده که می‌توانند هورمون‌های میزبان را دستکاری کنند و مسیرهای چربی‌سوزی را به‌نفع میزبان تغییر دهند، نمودی از توان علم میکروبیوم برای بازشناسایی پیوندهای دیرپای محیط‌زیست میکروبی و فیزیولوژی انسان است. این دستاورد، ضمن ایجاد مسیرهای تحقیقاتی تازه، پرسش‌های بنیادینی را نیز مطرح می‌کند: چگونه می‌توان این دانش را به‌گونه‌ای ایمن، مؤثر و عادلانه به‌کار بست؟ پاسخ به این پرسش‌ها نیازمند مشارکت میان‌رشته‌ای از زیست‌شناسی مولکولی تا بالینی، از علم سیاست تا اخلاق زیستی و از صنعت تا نهادهای نظارتی است. تا زمانی که این مسیرها پیموده شوند، بهترین توصیه علمی بر پایه احتیاط و پیروی از شیوه‌های ثابت‌شده سلامت عمومی باقی می‌ماند.

کد خبر 893443