بی‌جی‌ام-۱۰۹ تاماهاک موشک تهاجم زمینی (TLAM) یک موشک کروز آمریکایی زیرصوت، مجهز به پیشران جت، مناسب برای تمام شرایط آب‌وهوایی و برد بلند است که بیشتر توسط نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا و نیروی دریایی پادشاهی بریتانیا استفاده می‌شود.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، موشک تاماهاوک (Tomahawk) یک موشک کروز زیرصوت با هدف حمله به اهداف زمینی است که توسط ایالات متحده طراحی و ساخته شده است؛ این موشک از دهه ۱۹۸۰ وارد خدمت شده و در طی زمان به نسخه‌ها و مدولارهای متعددی ارتقا یافته است.

طراحی تاماهاوک به شکلی است که بتواند از سکوی شلیک ناوها، زیردریایی‌ها و همچنین برخی سامانه‌های زمینی (در برخی نسخه‌ها) شلیک شود، نسخه‌های متعددی از تاماهاوک وجود دارد؛ برای مثال، نسخه‌های Block II / III برای اهداف زمینی با کلاهک انفجاری یا ساب‌مونیسیون (پرتاب چندقطعه‌ای) به کار رفته‌اند؛ و نسخه Block IV (یا TLAM-E) امکان به‌روزرسانی هدف در حین پرواز و ارتباط دوطرفه داده‌ای را داراست، طی پیشرفت‌ها، نسخه‌های بلوک V نیز در دست توسعه‌اند که توانمندی‌هایی نظیر هدف‌گیری متحرک (برای اهداف دریایی) را افزوده‌اند.

فناوری و مشخصات فنی

برای درک قدرت و عملکرد موشک تاماهاوک، لازم است تا فناوری‌های کلیدی آن و ویژگی‌های فنی آن را بررسی کنیم.

سامانه پیشران و نحوه پرتاب

• تاماهاوک در مرحله اولیه در بسیاری از نسخه‌ها با یک بوستر سوخت جامد پرتاب می‌شود تا از لانچر خارج شود، سپس موتور توربوفن (توربوجت با فن کوچک) فعال می‌شود.
• از آن پس، موتور توربوفن وظیفه تأمین نیروی لازم برای ادامه پرواز را دارد. سوخت مصرفی معمولاً پروداکت‌های نفتی ویژه برای موتورهای کوچک است.
• مزیت استفاده از موتور زیرصوت و مصرف سوخت بهینه این است که برد قابل توجهی ایجاد می‌شود بدون مصرف زیاد سوخت.

ناوبری و سیستم هدایت

تاماهاوک از ترکیبی از سیستم‌های ناوبری و هدایت پیشرفته استفاده می‌کند تا دقت بالا در رسیدن به نقطه هدف را تضمین کند:

1. ناوبری اینرسی (INS / Inertial Navigation System)
   این سیستم بر اساس شتاب‌سنج‌ها و ژیروسکوپ‌ها موقعیت تقریبی موشک را تعیین می‌کند و مسیر حرکت را حفظ می‌کند.

2. TERCOM (Terrain Contour Matching)
   این سیستم از نقشه ارتفاعات زمین استفاده می‌کند تا در نقاط مختلف مسیر، موقعیت موشک را نسبت به ارتفاع زمین تطبیق دهد و خطا را کاهش دهد.

3. GPS / ناوبری ماهواره‌ای
   در نسخه‌های جدید، استفاده از GPS موجب افزایش دقت هدف‌گیری می‌شود.

4. دیتا لینک دوطرفه (Two-Way Data Link) / توانایی تغییر هدف در پرواز
   نسخه‌های بلوک IV قادرند در حین پرواز فرمان دریافت کنند، به هدف‌های میانی جدید هدایت شوند یا حتی تصویر هدف را به فرماندهان باز ارسال کنند.

5. سیستم تصویربرداری و بازخورد هدف (در برخی نسخه‌ها)
   برخی نسخه‌ها دارای دوربین هستند که می‌تواند اطلاعات وضعیت هدف را به فرمانده ارسال کند تا تصمیم نهایی گرفته شود.

ابعاد، وزن و برد

بسته به نسخه، مشخصات فنی متفاوت است، اما حدود کلی به شرح زیر است:

کلاهک (WARHEAD)

• در نسخه‌های معمولی، تاماهاوک مجهز به یک کلاهک انفجاری واحد (High-Explosive, Unitary) است که جرم آن در حدود ۴۵۰ کیلوگرم یا معادل ~۱,۰۰۰ پوند گزارش شده است.
• نسخه TLAM-D شامل پرتاب چندقطعه‌ای (Submunition) است که چندین بمب کوچک‌تر را بر روی منطقه‌ای پخش می‌کند.
• در نسخه‌های برنامه‌ریزی‌شده بلوک V، کلاهک JMEWS (Joint Multi-Effects Warhead System) در نظر گرفته شده است که قابلیت ترکیب چند اثر (انفجاری، نفوذی، ترکش‌زا) را خواهد داشت.

نقاط قوت (مزایا) موشک تاماهاوک

تحلیل نقاط قوت تاماهاوک نشان می‌دهد که چرا این موشک تاکنون اهمیت استراتژیک زیادی داشته است:

1. دقت هدف بالا
   ترکیب سیستم‌های ناوبری اینرسی، TERCOM و GPS به همراه امکان بازخورد تصویری و داده‌لینک، دقت ضربه به اهداف را تا شعاع خطای بسیار کم (CEP کم) کاهش داده است.
   گفته شده است که تاماهاوک حتی توانایی اصابت به هدفی به اندازه یک گاراژ را دارد.

2. برد بالا
   یکی از برجسته‌ترین مزایای آن برد طولانی است که امکان حملات عمیق به داخل خاک دشمن را فراهم می‌کند، بدون نیاز به ورود به حوزه‌های هوایی پرخطر نزدیک خطوط مقدم.
   برد ~۱,۶۰۰ کیلومتر در نسخه IV و بیشتر در نسخه‌های آتی ذکر شده است.

3. انعطاف‌پذیری و قابلیت هدایت در پرواز
   توانایی تغییر مسیر در حین پرواز و انتخاب اهداف جایگزین، قابلیت بسیار مهمی است که در نسخه‌های بلوک IV وجود دارد.
   این ویژگی امکان انطباق با شرایط میدان نبرد و واکنش سریع به تغییرات وضعیت را فراهم می‌آورد.

4. پرواز با ارتفاع پایین (Low Altitude Flight / Terrain-following)
   تاماهاوک می‌تواند در ارتفاع کم پرواز کند و از ناوبری تطبیقی استفاده کند تا از تشخیص راداری یا رادارهای دشمن اجتناب کند.
   این ویژگی موجب کاهش احتمال رهگیری موشک توسط سامانه‌های پدافندی دشمن می‌شود.

5. هزینه بهینه نسبت به برخی موشک‌های پیشرفته
   نسبت به برخی موشک‌های مافوق صوت یا سیستم‌های پیشرفته‌تر، هزینه تولید و هر پرتاب تاماهاوک در بازه‌ای به‌نسبت قابل قبول باقی مانده است.
   مدیران پروژه می‌گویند یکی از مزایای تاماهاوک، توانایی حفظ هزینه در محدوده‌ی میلیون دلار به ازای هر موشک است در حالی که برخی موشک‌های سریع‌تر هزینه چندبرابری دارند.

6. توانمندی‌های ارتقا و مدولار بودن
   طراحی مدولار تاماهاوک امکان جایگزینی قطعات، افزودن سیستم‌های جدید، و ارتقا نسخه‌ها را فراهم کرده است.
   به عنوان مثال، نسخه بلوک V در حال افزودن قابلیت‌هایی همچون هدف‌گیری دریایی متحرک است.

7. کاربرد اثبات‌شده در عملیات واقعی
   تاماهاوک در چندین جنگ و عملیات نظامی (همچون جنگ خلیج فارس، جنگ عراق، لیبی و سوریه) استفاده شده و تجربه عملیاتی گسترده‌ای دارد.

نقاط ضعف و چالش‌ها

هیچ سلاحی کامل نیست و تاماهاوک نیز با محدودیت‌ها و چالش‌هایی همراه است:

1. سرعت پایین (زیرصوت بودن)
   چون تاماهاوک سرعت مافوق صوت ندارد، زمان بیشتری در مسیر طی می‌کند و فرصت برای رهگیری یا انهدام آن وجود دارد.
   دشمن ممکن است با استفاده از پدافند هوایی پیشرفته در طول مسیر موشک را رهگیری کند، خصوصاً در فاز نهایی پرواز.

2. وابستگی به ناوبری و داده‌های ماهواره‌ای
   در صورت اختلال در سیگنال GPS یا مختل‌شدن سامانه‌های ناوبری، دقت موشک کاهش می‌یابد.
   اگر دشمن بتواند سامانه‌های GPS را مختل کند یا جنگ الکترونیک انجام دهد، عملکرد هدایت‌کننده‌ها آسیب می‌بیند.

3. هزینه و محدودیت تدارکاتی
   با وجود اینکه هزینه آن نسبت به نمونه‌های پیچیده‌تر قابل قبول است، اما همچنان پرتاب هر موشک نیاز به بودجه، پشتیبانی لجستیکی، نگهداری، و زیرساخت‌های مرتبط دارد.
   تولید محدود و نگهداری نسخه‌های پیشرفته هزینه‌بر است.

4. وابستگی به اطلاعات دقیق هدف
   برای موفقیت در ضربه دقیق، نیاز به اطلاعات دقیق هدف، به‌روزرسانی نقشه‌ها و هوش میدان نبرد است.
   اگر هدف متحرک باشد یا تغییر مکان دهد، تاماهاوک در نسخه‌های عادی دشوار است که به هدف متحرک برسد (مگر در نسخه‌های آینده پیشرفته‌تر).

5. محدودیت ضربه به اهداف متحرک یا در حال حرکت سریع
   تاماهاوک برای اهداف ثابت یا پایدار مناسب‌تر است تا برای اهداف متحرک یا سریع.
   اگر هدفی به سرعت تغییر موقعیت دهد، ممکن است موشک نتواند بازتغییر مسیر مؤثری انجام دهد.

6. ریسک رهگیری در مناطق با دفاع هوایی قوی
   در مناطقی که سامانه‌های پدافندی قدرتمند وجود دارد، موشک ممکن است در طول مسیر یا در فاز نهایی توسط سامانه‌های دفاع هوایی (رادار، موشک‌های پدافندی) رهگیری یا منهدم شود.

7. زمان برنامه‌ریزی پرواز و پیش‌آماده‌سازی
   برای راه‌اندازی مأموریت تاماهاوک نیاز به برنامه‌ریزی دقیق مسیر، بارگذاری داده‌های ناوبری و Prüfung پیش از شلیک است که زمان می‌برد.
   همچنین در عملیات‌های پیچیده، نیاز به هماهنگی بین سیستم‌های فرماندهی، شناسایی و هدف‌گذاری دارد.

8. محدودیت در تعداد قابل حمل بر روی برخی پلتفرم‌ها
   بعضی کشتی‌ها یا زیرسطحی‌ها ممکن است تعداد محدودی موشک تاماهاوک را حمل کنند، بنابراین ظرفیت هجومی محدود است.

کاربردها و نقش استراتژیک

موشک تاماهاوک به دلایل زیر اهمیت استراتژیک دارد:

• امکان انجام حملات دوربرد دقیق به اهداف مهم در عمق خاک دشمن بدون نیاز به ورود هواپیماهای بمب‌افکن به درون فضای هوایی دشمن
• فشار استراتژیک و بازدارندگی: وجود چنین موشکی بر توان بازدارندگی و تهدید بالقوه به تأسیسات حیاتی تأثیر دارد
• پشتیبانی از عملیات ترکیبی: می‌تواند پیش‌درآمد عملیات هوایی یا زمینی باشد، برای خنثی‌سازی پدافندها یا اهداف پشتیبانی
• انعطاف‌پذیری وظیفه‌ای: از نسخه‌های دریایی تا زمینی (در برخی برنامه‌ها) قابل انطباق است
• تأثیر نظامی و روانی: استفاده از چنین سلاح‌هایی پیام سیاسی و قدرت نظامی را به طرف مقابل منتقل می‌کند

برای مثال، گزارش‌ها حاکی از آن است که در نزدیکی سال ۲۰۲۵، اوکراین تقاضای تاماهاوک کرده تا دسترسی به اهداف در داخل قلمرو روسیه داشته باشد.
همچنین در رسانه‌ها ذکر شده است که با توجه به محدودیت‌های موجود، احتمال تأمین این موشک‌ها به اوکراین کم است.

موشک تاماهاوک یکی از پیشرفته‌ترین سلاح‌های کروز زیرصوت در جهان است که ترکیبی از دقت بالا، برد قابل توجه، و انعطاف‌پذیری در مأموریت‌ها را ارائه می‌دهد. طراحی مدولار آن، توانمندی هدایت در پرواز، و تجربه عملیاتی گسترده آن را به انتخابی مهم در زرادخانه‌های نظامی تبدیل کرده است؛ با این حال این موشک با محدودیت‌هایی همچون سرعت کمتر نسبت به موشک‌های مافوق صوت، حساسیت به اخلال‌های ناوبری، محدودیت در هدف‌گیری متحرک و هزینه‌های تدارکاتی همراه است.

کد خبر 915718