نمایشگاهی در لندن با عنوان «مصرف‌گرایی و ویرانی» تلاش می‌کند تا پرده از تأثیرات پنهان فناوری بر محیط ‌زیست بردارد. این پروژه با تلفیق هنر دیجیتال، داده‌های علمی و روایت‌های اقلیمی، هشدار می‌دهد که مصرف بی‌رویه دستگاه‌های الکترونیکی، نقشی نگران‌کننده در تشدید بحران اقلیمی دارد.

به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، در لندن، نمایشگاهی با عنوان «مصرف‌گرایی و ویرانی» در فضای نمایشگاهی مستقل و نوظهور «لست شات» افتتاح شده است که با بهره‌گیری از هنر دیجیتال، مدل‌سازی‌های علمی و روایت‌های محیط‌زیستی، به بررسی پیامدهای پنهان مصرف فناوری بر مناظر طبیعی جهان می‌پردازد. این نمایشگاه، حاصل همکاری پلتفرم جهانی «بازار بازسازی‌شده (Back Market)» با پروفسور مارک مسلین، استاد علوم سامانه زمین در دانشگاه کالج لندن است. این پلتفرم بازار تخصصی فروش فناوری بازسازی‌شده و تعمیرشده است که با هدف کاهش زباله الکترونیکی و ترویج مصرف پایدار فعالیت می‌کند و با ارائه گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه و قابل اعتماد، تلاش می‌کند فرهنگ استفاده مجدد از دستگاه‌های دیجیتال را جایگزین خریدهای مکرر و مصرف‌گرایی بی‌رویه کند.

هدف این نمایشگاه فراتر از ارائه تجربه‌ای هنری، تلاشی برای هشدار نسبت به آینده زمین در صورت تداوم مصرف‌گرایی بی‌رویه در حوزه فناوری است. آثار ارائه‌شده، با الهام از داده‌های اقلیمی و سناریوهای علمی، تصویری نمادین ترسیم می‌کنند از آنچه ممکن است در اثر بحران زیست‌محیطی رخ دهد. این تصاویر پیش‌بینی قطعی نیست، اما زنگ خطری برای بازنگری در رفتارهای مصرفی انسان به صدا درمی‌آورد.

چشم‌اندازهای در خطر؛ از ونیز تا ایگواسو

نمایشگاه «لست شات» در لندن، نه‌تنها یک تجربه هنری است، بلکه یک هشدار زیباشناختی درباره آینده زمین است. آثار هنری این نمایشگاه، با استفاده از عکاسی با گوشی‌های آیفون، هنر دیجیتال و روایت‌های تعاملی، بازدیدکنندگان را به تأمل درباره نقش خود در بحران اقلیمی دعوت می‌کنند. در این پروژه، چهار مکان نمادین انتخاب شده‌اند تا پیامدهای بالقوه بحران اقلیمی تا پایان قرن جاری را به تصویر بکشند:

ونیز، ایتالیا: شهری که با بالا آمدن سطح آب دریاها در خطر غرق شدن قرار دارد. آثار هنری نمایشگاه، ونیز را در حال فرو رفتن در آب نشان می‌دهند، با ساختمان‌هایی نیمه‌محو و قایق‌هایی که در میان خرابه‌ها شناور هستند.

آبشار ایگواسو، مرز آرژانتین و برزیل: یکی از بزرگ‌ترین آبشارهای جهان که در سناریوهای بدبینانه، با کاهش بارندگی و تخریب جنگل‌های اطراف، به جریان‌های کم‌عمق و خشک تبدیل می‌شود.

رود سن، پاریس: در آینده‌ای که مصرف فناوری کنترل نشده باقی بماند، رود سن به یک کانال آلوده و کم‌آب با زباله‌های الکترونیکی شناور و سواحل بی حیات بدل می‌شود.

ساحل گذرگاه غول‌ها، ایرلند شمالی: با فرسایش شدید و تغییرات دمایی، این ساحل سنگی نمادین ممکن است ساختار طبیعی خود را از دست بدهد و به منطقه‌ای بی‌روح و متروک تبدیل شود.

این تصاویر که توسط گروهی از هنرمندان دیجیتال خلق شده است، بر اساس مدل‌سازی‌های اقلیمی پروفسور مارک مسلین طراحی شده است. او با استفاده از داده‌های سیستم زمین، سناریوهای خوش‌بینانه و بدبینانه را برای هر منطقه بررسی کرده و نتایج را در اختیار هنرمندان قرار داده است تا به زبان بصری ترجمه شوند.

به گفته مسلین، بیشتر مردم هیچ تصوری ندارند که استفاده روزانه از گوشی‌هایشان چه تأثیری بر سیاره دارد. این بی‌خبری عمومی، یکی از موانع اصلی در مسیر تغییر رفتار مصرف‌کنندگان است. بسیاری از افراد، فناوری را به‌عنوان ابزاری بی‌ضرر و ضروری می‌بینند، در حالی‌که هر بار تعویض گوشی یا خرید لپ‌تاپ جدید، زنجیره‌ای از آسیب‌های زیست‌محیطی را فعال می‌کند.

در نمایشگاه «مصرف‌گرایی و ویرانی» یکی از محورهای اصلی، برجسته‌سازی نقش فناوری در تشدید بحران اقلیمی است که بیشتر در گفت‌وگوهای عمومی و رسانه‌ای نادیده گرفته می‌شود. برخلاف تصور رایج که فناوری را ابزاری برای حل مشکلات زیست‌محیطی می‌داند، یافته‌های علمی نشان می‌دهند که مصرف فناوری، به‌ویژه در شکل سریع و بی‌رویه آن، سهم قابل‌توجهی در تخریب محیط‌زیست دارد.

بر اساس مطالعات، مصرف فناوری حدود ۶ درصد از کل بحران اقلیمی ناشی از فعالیت‌های انسانی را تشکیل می‌دهد که دو برابر سهم صنعت هواپیمایی جهانی است. این رقم نه حاصل یک عامل منفرد، بلکه نتیجه مجموعه‌ای از فرایندهای پیچیده در چرخه عمر دستگاه‌های الکترونیکی است که هر مرحله از آن، ردپای زیست‌محیطی ویژه خود را دارد.

آغاز بحران از دل زمین؛ استخراج مواد اولیه

نخستین مرحله در تولید فناوری، استخراج فلزات کمیاب و ضروری همچون تانتالوم، کبالت و قلع است. این مواد در ساخت گوشی‌های هوشمند، لپ‌تاپ‌ها، باتری‌ها و سایر قطعات الکترونیکی کاربرد دارند. معادن این فلزات در مناطق جنگلی، کوهستانی یا فقیرنشین همچون جمهوری دموکراتیک کنگو، بولیوی یا بخش‌هایی از جنوب شرق آسیا واقع شده‌اند.

فرایند استخراج نه‌تنها موجب تخریب اکوسیستم‌های حساس همچون جنگل‌های بارانی و منابع آبی می‌شود، بلکه با بهره‌کشی از نیروی کار ارزان، کارگران غیررسمی و حتی کودکان همراه است. در بسیاری از موارد، معادن غیرقانونی با شرایط کاری خطرناک و بدون نظارت، به کانون‌های بحران انسانی و زیست‌محیطی تبدیل شده‌اند. این مرحله از چرخه فناوری، نقطه آغاز زنجیره‌ای از آسیب‌هایی است که تا پایان عمر دستگاه ادامه پیدا می‌کند.

ردپای کربنی در کارخانه‌ها و مسیرهای جهانی

پس از استخراج، مواد اولیه به کارخانه‌های تولید قطعات الکترونیکی اغلب در کشورهای آسیایی همچون چین، ویتنام، هند و تایوان منتقل می‌شوند. این کارخانه‌ها با مصرف بالای انرژی که به‌طور عمده از منابع فسیلی است و انتشار گازهای گلخانه‌ای، سهم قابل‌توجهی در گرمایش زمین دارند. علاوه‌بر این، حمل‌ونقل بین‌المللی قطعات و محصولات نهایی، با استفاده از کشتی‌ها، هواپیماها و کامیون‌ها، ردپای کربنی گسترده‌ای بر جای می‌گذارد. در واقع، هر دستگاه الکترونیکی پیش از رسیدن به دست مصرف‌کننده، سفری طولانی و آلوده‌کننده را طی کرده است که در محاسبات زیست‌محیطی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

در این مرحله، علاوه‌بر آلودگی مستقیم، مسائلی همچون مصرف آب صنعتی، تولید زباله‌های شیمیایی و استفاده از مواد پلاستیکی غیرقابل بازیافت نیز مطرح هستند که به‌طور غیرمستقیم بر سلامت محیط زیست تأثیر می‌گذارند. همچنین، رقابت شدید در بازار فناوری موجب شده است چرخه تولید کوتاه‌تر شود و شرکت‌ها به‌جای طراحی محصولات بادوام، به تولید انبوه و سریع روی بیاورند. این رویکرد به افزایش مصرف و کاهش پایداری منجر شده است.

پایان چرخه، آغاز آلودگی؛ دورریز و زباله الکترونیکی

مرحله پایانی، اما شاید مخرب‌ترین بخش چرخه فناوری، دورریز و دفع زباله‌های الکترونیکی است. در سال ۲۰۲۲، جهان رکورد ۶۲ میلیون تن زباله الکترونیکی را ثبت کرد. این جریان با رشد سریع فناوری و تعویض مکرر دستگاه‌ها، همچنان رو به افزایش است. بسیاری از این زباله‌ها به‌صورت غیرایمن در محل‌های دفن زباله یا از طریق سوزاندن دفع می‌شوند. این روش‌ها منجر به انتشار گازهای خطرناک همچون متان و دی‌اکسید کربن و همچنین آلودگی خاک و منابع آب با مواد سمی همچون سرب، جیوه و کادمیوم می‌شوند.

در بعضی کشورها، زباله‌های الکترونیکی به مناطق فقیرنشین صادر می‌شوند که افراد بدون تجهیزات ایمنی، قطعات قابل استفاده را جدا و باقی‌مانده‌ها را در محیط رها می‌کنند. این چرخه نه‌تنها سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند، بلکه به تخریب اکوسیستم‌های محلی و افزایش نابرابری‌های زیست‌محیطی دامن می‌زند؛ همچنین نبود زیرساخت‌های مناسب برای بازیافت، موجب شده است بخش عمده‌ای از مواد ارزشمند موجود در دستگاه‌ها همچون طلا، نقره و پالادیوم، از چرخه اقتصادی خارج و به‌جای بازیافت، به آلودگی تبدیل شوند.

نمایشگاه مصرف‌گرایی و ویرانی با تکیه بر این داده‌ها، تلاش می‌کند تا تصویری جامع از تأثیرات پنهان فناوری بر محیط‌زیست ارائه دهد. این نمایشگاه یادآور آن است که هر گوشی هوشمند، هر لپ‌تاپ جدید و هر ابزار دیجیتال، سفری آلوده و پرهزینه را پشت سر گذاشته است که اگر آگاهانه با آن روبه‌رو نشویم، می‌تواند آینده زمین را به خطر اندازد.

قانون‌گذاری علیه فرسودگی برنامه‌ریزی‌شده

یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با بحران «فناوری سریع» و پیامدهای زیست‌محیطی آن، قانون‌گذاری علیه پدیده‌ای به نام «فرسودگی برنامه‌ریزی‌شده» است. این اصطلاح به شیوه‌ای از طراحی صنعتی اشاره دارد که در آن دستگاه‌ها به‌عمد به‌گونه‌ای ساخته می‌شوند که پس از مدت کوتاهی کارایی خود را از دست بدهند یا غیرقابل تعمیر شوند تا مصرف‌کننده ناگزیر به خرید محصول جدید شود. چنین رویکردی نه‌تنها چرخه مصرف را تسریع می‌کند، بلکه حجم زباله‌های الکترونیکی و ردپای کربنی را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

در پاسخ به این چالش، اتحادیه اروپا در ژوئن ۲۰۲۴ مجموعه‌ای از مقررات جدید را تصویب کرد که هدف آن مقابله با فرسودگی برنامه‌ریزی‌شده و ارتقای پایداری در صنعت فناوری است. بر اساس این دستورالعمل:

تعمیر طیف وسیع‌تری از محصولات الکترونیکی الزامی شده است تا مصرف‌کنندگان بتوانند به‌جای تعویض، دستگاه‌های خود را بازیابی کنند.

ضمانت‌های قانونی برای محصولات تمدید شده‌اند تا تولیدکنندگان مسئولیت بیشتری در قبال دوام کالاهای خود داشته باشند.

شرکت‌ها از جلوگیری از استفاده قطعات شخص ثالث منع شده‌اند، به‌طوری‌که مصرف‌کنندگان بتوانند با هزینه کمتر و دسترسی بیشتر، دستگاه‌های خود را تعمیر کنند.

استفاده از شارژرهای جهانی به‌جای کابل‌های اختصاصی الزامی شده است تا از انباشت بی‌رویه لوازم جانبی غیرقابل استفاده جلوگیری شود.

در بریتانیا نیز از سال ۲۰۲۱ مقرراتی برای بعضی لوازم خانگی وضع شده، اما اثربخشی آن‌ها همچنان محل بحث است.

بسیاری از شرکت‌های فناوری با این مقررات مخالفت کرده‌اند و آن‌ها را دخالت در بازار آزاد و محدودکننده نوآوری می‌دانند. با این حال، کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که بدون مداخله قانونی و تنظیم‌گری مؤثر، روند تخریب زیست‌محیطی ناشی از مصرف بی‌رویه فناوری نه‌تنها متوقف نخواهد شد، بلکه با رشد سریع‌تر فناوری‌های نوظهور، تشدید خواهد شد.

پلتفرم Back Market که نمایشگاه «لست شات» را برگزار کرده، یک بازار جهانی برای فروش فناوری بازسازی‌شده است. این شرکت با هدف ترویج مصرف پایدار، تلاش می‌کند تا گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه، قابل اعتماد و شفاف را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد. به گفته مدیر این پلتفرم، تحقیقات نشان می‌دهد که مردم تغییرات اقلیمی را در اطراف خود حس می‌کنند، اما هنوز ارتباط میان انتخاب‌های روزمره‌شان به‌ویژه در حوزه فناوری و بحران جهانی را درک نکرده‌اند.

دسترسی‌پذیر کردن گزینه‌های پایدار، کلید تغییر رفتار مصرف‌کنندگان است. اگر مردم بتوانند به‌راحتی گوشی‌های بازسازی‌شده، قطعات قابل تعمیر و خدمات بازیافت را پیدا کنند، احتمال انتخاب‌های مسئولانه افزایش پیدا می‌کند.

در پایان نمایشگاه، پنج توصیه ساده برای کاهش اثرات زیست‌محیطی فناوری ارائه شده است:

از دستگاهی که با آن راحت هستید، استفاده کنید و آن را نگه دارید. تعویض مکرر دستگاه‌ها، عامل اصلی افزایش زباله الکترونیکی است.

به یاد داشته باشید که گوشی شما حاوی مواد ارزشمند است. این مواد باید بازیافت شوند، نه دفن یا سوزانده.

دستگاه‌های قدیمی خود را به فروشگاه‌های معتبر یا به‌صورت فرد به فرد بفروشید. این کار عمر مفید دستگاه را افزایش می‌دهد.

باتری گوشی را بین ۲۰ تا ۸۰ درصد نگه دارید. این کار عمر باتری را افزایش می‌دهد و نیاز به تعویض را کاهش می‌دهد.

دستگاه خود را تمیز نگه دارید و پورت‌های شارژ را از گرد و غبار پاک کنید. نگهداری مناسب، عملکرد دستگاه را حفظ می‌کند.

کد خبر 916449