جنگنده سوخو-۳۵ (Su-۳۵) یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های چندمنظوره روسی است که در نبردهای هوایی، به ویژه در درگیری‌های هوا به هوا، از موشک‌های متنوعی استفاده می‌کند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، جنگنده سوخو ۳۵ (Sukhoi Su-35)، با نام ناتو «Flanker-E»، نماینده اوج مهندسی هوانوردی روسیه در رده نسل چهارم پیشرفته (++۴) محسوب می‌شود. این هواپیمای چندمنظوره که از دل طراحی افسانه‌ای سوخو ۲۷ برخاسته است، نه تنها به عنوان یک جنگنده برتری هوایی عمل می‌کند، بلکه با بهره‌گیری از سیستم‌های الکترونیکی پیچیده، قابلیت‌های ابرچابکی استثنایی و زرادخانه‌ای از تسلیحات دوربرد، یک رقیب سرسخت و قدرتمند در عرصه نبردهای هوایی مدرن به شمار می‌رود. هدف از این گزارش، ارائه یک تحلیل جامع و فنی از مشخصات کلیدی سوخو ۳۵ است که آن را به یکی از مهم‌ترین دارایی‌های نظامی در بازارهای جهانی تبدیل کرده است.

سوخو ۳۵؛ فرمانروای مدرن نسل چهارم (مفاهیم و تکامل)

تعریف و جایگاه عملیاتی سوخو ۳۵

سوخو ۳۵ یک جنگنده تک‌سرنشینه، دوموتوره و بسیار مانورپذیر است که برای انجام ماموریت‌های برتری هوایی و عملیات‌های چندمنظوره توسعه یافته است .۱ این هواپیما، آخرین مرحله تکاملی خانواده "فلانکر" (Flanker) محسوب می‌شود که با هدف رقابت با جنگنده‌های نسل چهارم پیشرفته غربی (همچون F-15 و F-16) و همچنین ارائه یک پلتفرم انتقالی پیش از نسل پنجم (همچون سوخو ۵۷)، طراحی شد.

نسخه اصلی که در تعداد انبوه تولید و به کار گرفته شده، Su-35S نام دارد. این مدل که اولین پروازش را در سال ۲۰۰۸ انجام داد و در سال ۲۰۱۴ عملیاتی شد، نتیجه سال‌ها تلاش روسیه برای بهبود مدل‌های آزمایشی بود، سوخو ۳۵ اس با تلفیق توانایی‌های یک جنگنده سنگین و برد بلند با آیرودینامیک فوق‌العاده، برتری هوایی خود را در مناطق گسترده‌ای تضمین می‌کند.

پیشینه تکاملی (از Su-27 تا Su-35BM)

تکامل سوخو ۳۵ نشان‌دهنده یک جهش بزرگ تکنولوژیکی در صنعت هوافضا روسیه پس از دوران شوروی است .۳ نسخه اولیه (Su-27M/Su-35) که بین سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۵ تولید شد، هرگز به تولید انبوه نرسید .۴ اما توسعه ادامه یافت تا مدل‌های پیشرفته‌تری همچون Su-35BM که مجهز به آویونیک مدرن و موتورهای جدید بود، معرفی شدند. همین مدل Su-35BM پایه و اساس مدل موفق Su-35S را تشکیل داد؛ این بلوغ پلتفرم (رسیدن به نسخه S) برای مشتریان خارجی یک سیگنال مهم به شمار می‌رود، چرا که نشان می‌دهد ریسک عملیاتی و فنی این جنگنده به حداقل رسیده و پلتفرم به یک محصول صادراتی موفق تبدیل شده است.

مشخصات فنی پایه

از نظر ابعاد، سوخو ۳۵ یک جنگنده بزرگ و قدرتمند است. طول کلی آن ۲۱.۹ متر، طول بال ۱۵.۳ متر و ارتفاع آن ۵.۹ متر است. در حالت خالی ۱۸۴۰۰ کیلوگرم وزن دارد، اما می‌تواند با حداکثر وزن برخاست ۳۴۵۰۰ کیلوگرم پرواز کند؛ این جنگنده در ارتفاع بالا قادر است به حداکثر سرعت ماخ ۲.۲۵ (معادل ۲۳۹۰ کیلومتر بر ساعت) دست یابد و برد پروازی آن در ارتفاع به ۳۶۰۰ کیلومتر می‌رسد.

در قرارداد صادراتی روسیه به چین (قرارداد ۲۴ فروند سوخو ۳۵) گفته شده که میانگین قیمت هر جنگنده حدود ۸۳ تا ۸۵ میلیون دلار بوده است

جدول ۱: مشخصات فنی و عملکرد جنگنده سوخو ۳۵

سوخو ۳۵ در سال‌های اخیر به دلیل قابلیت‌هایش، به یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی روسیه تبدیل شده و علاوه بر روسیه، کشورهایی همچون چین و اندونزی، آن را خریداری کرده‌اند .۴ ایران نیز در سال‌های اخیر به عنوان یکی از مشتریان جدی این جنگنده مطرح شده است.

تحلیلگران معتقدند که سوخو ۳۵ نه تنها یک جنگنده نظامی است، بلکه یک ابزار ژئوپلیتیک قدرتمند برای کشورهایی است که در معرض تحریم‌های تسلیحاتی یا فشار سیاسی غرب قرار دارند. برای مثال، قرارداد فروش این جنگنده به مصر پس از آنکه آمریکا تهدید به تحریم‌هایی کرد، لغو شد. در پی لغو قرارداد مصر، زمزمه‌های انتقال احتمالی این جنگنده‌های ساخته‌شده به ایران قوت گرفت؛ این تحولات نشان می‌دهد که سوخو ۳۵ به عنوان یک گزینه استراتژیک، می‌تواند به سرعت توان هوایی کشورهای خریدار را تقویت کرده و توازن قوا را در مناطق تحت فشار (همچون خاورمیانه) تغییر دهد.

قلب تپنده سوخو ۳۵؛ موتور، نیروی پیشران و ابرچابکی

مزیت اصلی سوخو ۳۵ که آن را از اکثر جنگنده‌های نسل چهارم متمایز می‌کند، نیروی پیشران عظیم و توانایی‌های مانورپذیری منحصر به فرد آن است. این قابلیت‌ها به طور مستقیم از موتورهای پیشرفته و فناوری جهت‌دهی رانش نشئت می‌گیرند.

موتورهای Saturn 117S (AL-41F1S)

سوخو ۳۵ از دو موتور توربوفن با پس‌سوز مدل Saturn 117S (که با نام AL-41F1S نیز شناخته می‌شود) بهره می‌برد. این موتورها که توسعه‌ای از نسل‌های قبلی خود هستند، در حالت خشک رانشی معادل ۸۸۰۰ کیلوگرم نیرو و با استفاده از پس‌سوز رانشی معادل ۱۴۵۰۰ کیلوگرم نیرو تولید می‌کنند .۵

این موتورهای قدرتمند یک مزیت عملیاتی کلیدی را برای سوخو ۳۵ فراهم می‌کنند؛ قابلیت سوپرکروز. سوپرکروز به توانایی پرواز طولانی‌مدت با سرعت‌های مافوق صوت (بدون استفاده از پس‌سوز) اشاره دارد، این ویژگی به طور چشمگیری مصرف سوخت را کاهش داده و برد عملیاتی جنگنده را در ماموریت‌های گشت‌زنی یا تهاجمی طولانی، بالا می‌برد. این افزایش برد و سرعت پایدار، به ویژه برای پوشش هوایی مناطق وسیع، یک عامل استراتژیک مهم محسوب می‌شود.

تکنولوژی جهت‌دهی رانش (Thrust Vectoring Control – TVC)

عامل دیگری که سوخو ۳۵ را به یک «جنگنده ابرچابک» تبدیل کرده، استفاده از سیستم جهت‌دهی رانش سه‌بعدی (3D TVC) در نازل‌های خروجی موتورهای Saturn 117S است؛ این فناوری به نازل‌ها اجازه می‌دهد که نه تنها رانش رو به عقب، بلکه رانش برداری را در جهات دیگر (عمودی و افقی) اعمال کنند

توانایی کنترل رانش برداری، به ویژه در سرعت‌های پایین و در شرایط پسا واماندگی (Post-Stall)، که در آن سطوح کنترلی سنتی (همچون بالابرها) کارایی خود را از دست می‌دهند، به جنگنده این امکان را می‌دهد تا مانورهای فوق‌العاده‌ای را انجام دهد که هیچ جنگنده فاقد TVC قادر به اجرای آن‌ها نیست .

مانورهای فوق‌العاده و نبرد نزدیک (WVR)

ابرچابکی سوخو ۳۵ مزیت اصلی این هواپیما در نبردهای هوایی نزدیک (Dogfight یا WVR) است .۱۱ سوخو ۳۵ استاد انجام مانورهای پیچیده و دشوار است.

• مانور کولبیت (Kulbit): این مانور شامل یک چرخش کامل ۳۶۰ درجه در یک حلقه بسیار بسته است، به طوری که قطر حلقه تنها کمی بزرگ‌تر از طول خود هواپیما باشد. کولبیت یک نمونه بارز از پسا واماندگی و ابر چرخش است و از نظر تئوری، به خلبان اجازه می‌دهد تا در یک درگیری نزدیک، به سرعت موقعیت شلیک مناسبی را به دست آورد.

• مانور هربست (Herbst Maneuver):این مانور که با نام چرخش J نیز شناخته می‌شود، نوعی تاکتیک نبرد هوایی است که اجرای موفقیت‌آمیز آن به صورت مستقیم وابسته به استفاده از فناوری جهت‌دهی رانش است .۹ تحلیل‌ها نشان می‌دهند که هربست در نبردهای واقعی کارآمدتر از مانور کبرا است و انجام آن برای سوخو ۳۵ "بسیار پیش پا افتاده" است .۹

• مانور تیل اسلاید (Tail Slide):در این مانور که هواپیما تا مرز توقف در نقطه اوج پرواز می‌کند، فناوری جهت‌دهی رانش مرحله حفظ تعلیق را بسیار آسان‌تر می‌کند .۹

این قابلیت‌های جنبشی و مکانیکی نشان‌دهنده یک استراتژی طراحی عمدی توسط روس‌ها برای جبران ضعف پنهانکاری (Stealth) است .۱۳ اگر یک جنگنده پنهانکار (همچون F-35) در نهایت نتواند موشک‌های دوربرد خود را با موفقیت اجرا کند و نبرد به فاز نزدیک کشیده شود، سوخو ۳۵ با نیروی جنبشی و توانایی در مانورهای پساماندگی، برتری قطعی در نبرد هوایی پیدا می‌کند .۱۱

مغز متفکر؛ رادار و سیستم‌های آویونیک پیشرفته سوخو ۳۵

هوش عملیاتی سوخو ۳۵ بر پایه یک بسته آویونیک مدرن بنا شده که شامل راداری بسیار قدرتمند و سامانه‌های جستجو و ردیابی غیرفعال (Passive) است.

رادار Irbis-E: فناوری و قدرت خام

رادار Irbis-E (پلنگ برفی) یک سیستم رادار چندحالته است که توسط مؤسسه NIIP توسعه یافته و یکی از کلیدی‌ترین نقاط قوت سوخو ۳۵ به شمار می‌رود، این رادار از یک آرایه فازی الکترونیکی غیرفعال (PESA) هیبریدی استفاده می‌کند، به این معنی که آنتن آن به صورت مکانیکی نیز حرکت می‌کند تا زاویه دید را افزایش دهد. قطر آنتن این رادار ۹۰۰ میلی‌متر است.

Irbis-E به دلیل قدرت بالا شناخته می‌شود. این سیستم دارای توان قله ۲۰ کیلووات و توان متوسط ۵ کیلووات است، این توان بالا امکان مقابله قوی با سامانه‌های جنگ الکترونیک دشمن و رسیدن به برد کشف طولانی را فراهم می‌آورد.

در حالت جستجوی عمومی، برد رصد رادار Irbis-E بین ۱۷۰ تا ۲۰۰ کیلومتر است، اما در حالت متمرکز و شعاع باریک، می‌تواند اهدافی با سطح مقطع راداری ۳ متر مربع را تا برد چشمگیر ۳۵۰ کیلومتری شناسایی کند، از نظر عملیاتی، این رادار قادر است ۳۰ هدف هوایی را به طور همزمان رهگیری کرده و ۸ هدف از آن‌ها را درگیر کند.

جدول ۲: توانمندی‌های رادار Irbis-E سوخو ۳۵

انتخاب رادار PESA پرقدرت به جای رادارهای نسل پنجم AESA (آرایه فازی فعال)، نشان‌دهنده اولویت‌بندی مهندسان روسی است. در حالی که AESA از نظر فناوری مدرن‌تر است، Irbis-E با قدرت خام بالای ۲۰ کیلووات، بیشتر بر توانایی «سوزاندن» اخلال (Burn-through) و برد بسیار طولانی تمرکز کرده است. این رویکرد، سوخو ۳۵ را به یک عنصر قدرتمند در استراتژی‌های ضد-دسترسی / محدودیت منطقه (A2/AD) تبدیل می‌کند.

سیستم‌های پنهانکاری و دفاعی الکترونیک (EW)

سوخو ۳۵ یک جنگنده پنهانکار (Stealth) نسل پنجمی نیست، اما تلاش‌هایی برای کاهش سطح مقطع راداری (RCS) آن صورت گرفته است، بدنه این جنگنده با مواد جاذب امواج راداری (RAM) پوشش داده شده که سطح مقطع راداری آن را از ۱۵ متر مربع به ۱ تا ۳ متر مربع کاهش داده است.

برای دفاع و جنگ الکترونیک، سوخو ۳۵ به سیستم جامع Khibiny-M مجهز است. این سامانه شامل گیرنده هشدار راداری (RWR)، اخلالگرهای DRFM (حافظه فرکانس رادیویی دیجیتال) و پرتابگرهای فریب است، هدف Khibiny-M ایجاد اخلال مؤثر در رادارهای دشمن و موشک‌های هدایت‌شونده، به منظور افزایش بقا جنگنده در محیط‌های رزمی پرخطر است.

سامانه جست‌وجو و ردیابی فروسرخ OLS-35 یکی از حیاتی‌ترین ابزارهای دفاعی سوخو ۳۵ در برابر جنگنده‌های پنهانکار است. این سیستم اوپتو-الکترونیک، امکان کشف غیرفعال اهداف را فراهم می‌کند، 10 OLS-35 می‌تواند اهداف را در شرایط شبانه یا جوی دشوار شناسایی کند ۱۰ و تا ۹۰ کیلومتر از پشت و ۵۰ کیلومتر از جلو، برد کشف دارد، قابلیت ردیابی غیرفعال OLS-35 به سوخو ۳۵ این امکان را می‌دهد تا بدون فعال کردن رادار قدرتمند (و افشای موقعیت خود)، هواپیماهای نسل پنجم را که بر پنهانکاری تکیه دارند، شناسایی و رهگیری کند.

آویونیک و کابین خلبان مدرن

سوخو ۳۵ مجهز به سیستم کنترل پرواز دیجیتال چهارگانه پرواز با سیم (Fly-by-wire) مدل KSU-35 است، این سیستم دیجیتال امکان حذف ترمز هوای پشتی و همچنین کاناردها (بالک‌های جلویی) را فراهم کرده و کنترل‌پذیری را به شکل چشمگیری افزایش داده است، کابین خلبان سوخو ۳۵ اس، مدرن و «شیشه‌ای» طراحی شده است و شامل دو نمایشگر بزرگ کریستال مایع MFI-35 با وضوح بالا (۲۳۰x۳۰۵ میلی‌متر) و یک نمایشگر سربالا (HUD) مدل IKSh-1M با میدان دید وسیع است، این طراحی اطلاعات حیاتی پروازی و جنگی را به وضوح به خلبان (که بر روی صندلی پرتاب Zvesda K-36D-3.5E با قابلیت پرتاب در سرعت و ارتفاع صفر قرار دارد) منتقل می‌کند، این جنگنده همچنین مجهز به دو سیستم ارتباط رادیویی رمزگذاری شده و یک پیوند داده نظامی مقاوم در برابر پارازیت است که تبادل اطلاعات بین هواپیماها و کنترل زمینی را تضمین می‌کند.

تسلیحات و مأموریت‌ها سوخو ۳۵

سوخو ۳۵ به عنوان یک جنگنده چندمنظوره، دارای ۱۲ محل اتصال سلاح (هاردپوینت) است که شامل دو ریل بر روی نوک بال‌ها و ۱۰ ایستگاه در زیر بال و بدنه می‌شود. این تعداد نقاط اتصال، امکان حمل حداکثر ۸۰۰۰ کیلوگرم مهمات را به جنگنده می‌دهد.

موشک‌های برتری هوایی (Air-to-Air): شکارچیان BVR

توانایی‌های سوخو ۳۵ در نبرد هوایی به شدت به موشک‌های پیشرفته روسی وابسته است.

• موشک‌های کوتاه‌برد: موشک‌های R-73E/M و R-74M که هدایت فروسرخ (IR) دارند، برای نبردهای بسیار نزدیک (WVR) و داگ‌فایت به کار می‌روند و به لطف قابلیت جهت‌دهی بردار رانش، می‌توانند اهداف را حتی در زوایای دید بالا هدف قرار دهند.
• موشک‌های میان‌برد: شامل موشک‌های R-27 (در مدل‌های R/ER/T/ET) و موشک‌های Vympel R-77 که معادل روسی AIM-120 AMRAAM آمریکا محسوب می‌شود .
• موشک فوق برد R-37M: یکی از خطرناک‌ترین دارایی‌های سوخو ۳۵، موشک هوا به هوای فوق برد Vympel R-37M است. این موشک با برد تخمینی حدود ۴۰۰ کیلومتر ۱۶، برای درگیری با اهداف استراتژیک از فاصله‌ای ایمن طراحی شده است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که R-37M کارایی خود را در عملیات‌های واقعی (همچون جنگ اوکراین) برای نبردهای دوربرد ثابت کرده است.

وجود موشک R-37M با برد ۴۰۰ کیلومتر نه تنها یک گزینه رزمی، بلکه یک ابزار بازدارندگی حیاتی برای سوخو ۳۵ در برابر تهدیدات پیشرفته است. این موشک جنگنده را قادر می‌سازد تا اهداف با ارزش بالا (ههمچون واپیماهای سوخت‌رسان، آواکس‌ها یا حتی جنگنده‌های نسل پنجم) را از فاصله‌ای بسیار دور مورد تهدید قرار دهد، این امر فضای عملیاتی و تاکتیکی جنگنده‌های نسل ۵ را محدود می‌کند و آنها را وادار به حفظ فاصله‌ای ایمن و پرهزینه‌تر می‌سازد.

تسلیحات هوا به سطح

ماهیت چندمنظوره سوخو ۳۵ به آن اجازه می‌دهد تا طیف گسترده‌ای از مأموریت‌های تهاجم زمینی و دریایی را نیز انجام دهد، این تسلیحات شامل موارد زیر است:

• موشک‌های ضد کشتی و کروز: شامل موشک‌های Kh-35U و مدل‌های مختلف Kh-31 (همچون Kh-31A/AD ضد کشتی) و موشک‌های کروز Kh-59M.5
• موشک‌های ضد تشعشع: موشک‌های Kh-31P/PD و Kh-58UShE برای مقابله با رادارهای زمینی دشمن.
• بمب‌ها و راکت‌ها: این جنگنده توانایی حمل بمب‌های هدایت ماهواره‌ای (KAB-500S-E) و بمب‌های هدایت لیزری (KAB-1500L) را دارد ۶، علاوه بر راکت‌های غیر هدایت‌شونده (S-8, S-13, S-25).5

سلاح استاندارد نصب‌شده درونی، یک توپ ۳۰ میلی‌متری تک‌لول GSh-301 با ۱۵۰ گلوله است که برای نبردهای نزدیک بسیار مؤثر است.

مقایسه سوخو ۳۵ با رقبا (F-35)

مقایسه سوخو ۳۵ با جنگنده‌های نسل پنجم غربی همچون F-35، یک تقابل فلسفه‌های طراحی مختلف را نشان می‌دهد (تقابلی بین قدرت جنبشی و پنهانکاری).

فلسفه طراحی و برتری عملیاتی

سوخو ۳۵ بر تکیه بر سرعت بالا (Supercruise)، رادار پرقدرت و ابرچابکی (با TVC) ساخته شده است تا در نبردهای هوایی سنتی و نزدیک پیروز شود؛ این برتری جنبشی و مکانیکی، یک مزیت تاکتیکی قابل توجه است،در مقابل اف ۳۵ بر پایه پنهانکاری و شبکه‌محوری طراحی شده است تا اهداف را قبل از اینکه خود شناسایی شود، درگیر کند (نبرد BVR).

اگرچه F-35 به دلیل پنهانکاری خود در نبردهای BVR دست بالا را دارد، اما اگر به هر دلیلی (همچون فعال شدن OLS-35 در سوخو ۳۵ یا نارسایی پنهانکاری در فرکانس‌های پایین) نبرد به فاز نزدیک کشیده شود، سوخو ۳۵ به دلیل قابلیت‌های ابرچابکی خود می‌تواند ورق را برگرداند؛ بنابراین برتری مطلق صرفاً به نسل جنگنده وابسته نیست، بلکه به سناریوی درگیری بستگی دارد.

تحلیل هزینه و تأثیر اقتصادی

یکی از عوامل استراتژیک مهم در خرید سوخو ۳۵، هزینه آن است. در حالی که قیمت هر فروند F-35 بین ۸۰ تا ۱۰۸ میلیون دلار برآورد می‌شود، قیمت جنگنده سوخو ۳۵ برای مشتریانی همچون ایران در محدوده ۴۳ میلیون دلار تخمین زده می‌شود،

این اختلاف قیمت فاحش، تصمیمات نظامی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برای کشورهایی که با محدودیت‌های بودجه نظامی یا تحریم‌ها روبه‌رو هستیم هستند، سوخو ۳۵ یک انتخاب مقرون به صرفه محسوب می‌شود، در عمل با هزینه خرید یک فروند F-35، می‌توان دو یا سه فروند سوخو ۳۵ را تهیه کرد. این امر به جای برتری کیفی در یک نقطه، برتری کمی در پوشش گسترده و افزایش حضور در خطوط مقدم را فراهم می‌آورد.و رود سوخو ۳۵ به ناوگان هوایی کشورهایی که مدت‌هاست جنگنده مدرنی دریافت نکرده‌اند، یک تغییر استراتژیک عمده محسوب می‌شود، این جنگنده با تلفیق ابرچابکی، رادار Irbis-E و موشک‌های فوق برد R-37M، قابلیت‌های دفاعی و تهاجمی را به صورت چشمگیری تقویت کرده و سطح بازدارندگی منطقه‌ای را افزایش می‌دهد.

جنگنده سوخو ۳۵ (Su-35S) به عنوان اوج دستاوردهای نسل ++۴ روسیه، با بهره‌گیری از مزایای مکانیکی بی‌نظیر (موتورهای Saturn 117S با قابلیت سوپرکروز و تکنولوژی ۳D TVC برای ابرچابکی) و راه‌حل‌های هوشمندانه الکترونیکی (رادار پرقدرت Irbis-E و سامانه جست‌وجوی پسیو OLS-35)، توانسته است یک پلتفرم رزمی بسیار توانمند و مقرون به صرفه را ارائه دهد.

تحلیل‌ها نشان می‌دهد که برتری سوخو ۳۵ در نبردهای هوایی نزدیک (WVR) و برد فوق‌العاده موشک R-37M، استراتژی روسیه برای مقابله با جنگنده‌های نسل پنجم غربی (همچون F-35) است. در شرایطی که جنگنده‌های نسل ۵ بر پنهانکاری تکیه دارند، سوخو ۳۵ با قدرت خام، توان مانور بالا و قیمت پایین‌تر (حدود ۴۳ میلیون دلار)، یک گزینه استراتژیک اقتصادی-نظامی برای ارتقاء سریع توان هوایی کشورهای تحت فشار ژئوپلیتیکی محسوب می‌شود و ورود آن به بازارهای کلیدی، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر توازن منطقه‌ای قدرت داشته باشد.

کد خبر 916844