شهرهای تاریخی ایران؛ میراثی زنده از گذشته تا امروز
اصفهان با میدان نقش جهان و بناهای تاریخی باشکوه، رشت با بازارهای سنتی و معماری کهن و ماسوله با خانه‌های پلکانی منحصربه‌فرد، نمونه‌هایی زنده از میراث فرهنگی و تاریخ غنی ایران هستند که هر یک داستانی منحصر به فرد از فرهنگ، هنر و سبک زندگی مردمان گذشته و امروز این سرزمین روایت می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از گیلان، ایران، سرزمین تمدن‌های کهن شهریاری را در دل خود جای داده است که هر یک بازتابی از فرهنگ، هنر و هویت این سرزمین هستند؛ از اصفهان و شیراز گرفته تا تبریز و نیشابور هر شهر ایرانی یادآور دوره‌ای از تاریخ است که در آن معماری، آئین‌ها و سبک زندگی مردمان معنا پیدا می‌کند.
در این میان استان گیلان با طبیعتی سرسبز و بارانی، میزبان مجموعه‌ای از کهن‌ترین شهرهای تاریخی شمال ایران است، شهرهایی که هرکدام بخش مهمی از هویت ایرانی را زنده نگه داشته‌اند.
رشت در قلب گیلان به‌عنوان مرکز و بزرگ‌ترین شهر استان با میدان شهرداری، خانه‌های تاریخی قاجاری و نقش برجسته‌اش در نهضت مشروطه و جنبش جنگل، شهری مدرن اما ریشه‌دار و روایت‌گر بخشی مهم از تاریخ معاصر ایران است. بازارهای سنتی، معماری منحصربه‌فرد و محله‌های قدیمی جلوه‌ای از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس این شهر را نشان می‌دهد.
در غرب استان ماسوله با معماری پلکانی و چوبی خود نمونه‌ای بی‌نظیر از سازگاری انسان با کوه و باران است، جایی که پشت‌بام هر خانه، حیاط خانه بالایی است و کوچه‌ها بوی تاریخ و چوب باران‌خورده می‌دهد؛ این شهر تاریخی که در فهرست موقت یونسکو ثبت شده، هنوز روح زندگی سنتی گیلانی را در دل کوهستان حفظ کرده است.
کمی آن‌سوتر فومن و قلعه رودخان، نشانه‌هایی از قدرت نظامی و شکوه معماری ایرانی در قرون گذشته‌اند؛ دژ مستحکم قلعه رودخان بر فراز جنگل‌های انبوه ایستاده است و همچنان از تاریخ پرشکوه مردمان این سرزمین پاسداری می‌کند.
لاهیجان در شرق استان با پیشینه‌ای چندصدساله از دوران آل‌کیا تا صفویه به‌عنوان مرکز عرفان، علم و هنر شناخته می‌شود، خانه‌های تاریخی، مسجد اکبریه، حمام گلشن و بقعه شیخ زاهد گیلانی، هویت فرهنگی این شهر را شکل داده‌اند؛ شهری که تلفیقی از تاریخ، طبیعت و تمدن است.
در کنار کوه و دشت، بندرانزلی نیز شهری بندری است که از قرن نوزدهم دروازه ورود مدرنیته به شمال کشور بود؛ بندرانزلی با نخستین بندر رسمی ایران در ساحل خزر نقش کلیدی در تجارت، بازرگانی و تبادل فرهنگی با روسیه و قفقاز داشته است و عمارت ساعت، کاخ میان‌پشته و بافت قدیمی بندرگاه، شاهدانی بر تاریخ معاصر و تحولات اقتصادی این شهر هستند.
در شمال‌غرب استان، تالش با بقایای قلعه صلصال، پل خشتی لیسار و بافت تاریخی روستاهای کوهپایه‌ای یادگار حضور اقوام باستانی است، مردمانی که قرن‌ها در پیوند با جنگل و دریا زیسته‌اند.
گیلان با مجموعه این شهرها و میراث ملموس و ناملموسشان، گنجینه‌ای زنده از فرهنگ، تاریخ و هویت ایرانی است با این حال توسعه بی‌برنامه شهری، تخریب بافت‌های قدیمی، کمبود بودجه مرمتی و بی‌توجهی به گردشگری فرهنگی این میراث ارزشمند را تهدید می‌کند؛ بسیاری از خانه‌های تاریخی در سکوت فرسوده می‌شود و بعضی آئین‌های بومی در هیاهوی زندگی مدرن فراموش می‌شوند.
با این حال، اگر مردم و مدیران محلی در کنار هم برای حفاظت و احیای این آثار بکوشند، گیلان می‌تواند نه‌تنها طبیعتی سبز، بلکه تاریخی زنده و پویا را به نسل‌های آینده هدیه دهد؛ تاریخی که از کوچه‌های رشت و ماسوله تا برج ساعت انزلی، هنوز صدای گذشتگان را در خود دارد.
رشت شهر اولین‌ها است
رحیم شوقی، شهردار رشت در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره سابقه تاریخی رشت می‌گوید: این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از دیرباز یکی از مراکز مهم اقتصادی و سیاسی و نقطه ارتباط با کشورهای همسایه بوده است؛ رشت در دوران صفویه مرکز گیلان و در عصر قاجار نقشی مؤثر در تحولات مشروطه داشته و به دلیل تجارت چای، ابریشم و برنج، همواره مورد توجه بازرگانان بزرگ کشور بوده است. هنوز هم در بافت تاریخی رشت بناهای خاندان‌ها و تجار نام‌آور به چشم می‌خورد.
وی با تأکید بر اینکه رشت «شهر اولین‌ها» است، می‌افزاید: نخستین داروخانه شبانه‌روزی، نخستین تماشاخانه، نخستین کتابخانه و نخستین بلدیه ایران در محدوده بافت مرکزی این شهر شکل گرفته و جلوه‌گری می‌کنند.
شهردار رشت درباره وسعت بافت تاریخی شهر خاطرنشان می‌کند: مساحت کل رشت حدود ۱۰ هزار هکتار است که نزدیک به ۳۵۰ هکتار آن در محدوده بافت تاریخی و شامل بخش مرکزی و هسته اولیه شهر قرار دارد.
شوقی اضافه می‌کند: مطالعات متعددی در سال‌های گذشته در زمینه بافت فرسوده و تاریخی و بازآفرینی شهری انجام شده و برخی از پروژه‌های حاصل از این مطالعات توسط شهرداری اجرایی شده است.
وی ادامه می‌دهد: از جمله این پروژه‌ها می‌توان به پیاده‌راه فرهنگی رشت با مساحت ۳۴ هزار مترمربع اشاره کرد که با هدف احیای بافت تاریخی ایجاد شده است. همچنین مطالعات بازآفرینی شهر با تأکید بر ارتقای وضعیت کالبدی، ساماندهی بافت مرکزی و هویت‌بخشی به فضاهای شهری از جمله بناهای تاریخی محدوده مرکزی تدوین شده است.
شهردار رشت خاطرنشان می‌کند: در کنار اقدامات کالبدی، مسیرهای گردشگری پیاده و مرمت بناهای تاریخی با هدف افزایش فضاهای فرهنگی و ایجاد محور گردشگری شرق تا غرب شهر در حال اجراست. تدوین بسته‌های تشویقی برای احیا و مرمت بناها و بسته‌های سرمایه‌گذاری نیز از دیگر اقدامات مهم شهرداری رشت در حوزه حفاظت و ارتقای بافت تاریخی به شمار می‌رود.
شوقی با اشاره به اهمیت تشکیل مجمع شهرهای تاریخی در ایران می‌گوید: شهرهای تاریخی گنجینه‌ای از میراث ملموس و ناملموس ایران هستند، بافت تاریخی شهرها بخشی از سرمایه ملی و فرهنگی کشور محسوب می‌شود که نه‌تنها از نظر زیباشناسی، تداوم خاطرات جمعی و هویت‌بخشی اهمیت دارد، بلکه محل سکونت و معیشت میلیون‌ها نفر نیز است؛ ازاین‌رو حفاظت، صیانت، احیا، مرمت و بهره‌برداری از این میراث تاریخی و تبدیل آن به ثروت شهری، ارزشی ویژه دارد.
وی تاکید می‌کند: صیانت از این گنجینه‌ها نیازمند نگاهی جامع و مدیریتی یکپارچه، منسجم و کارآمد است؛ بنابراین برای تحقق این هدف و افزایش تعامل، هم‌فکری و هماهنگی در نحوه مداخله در بافت‌های تاریخی، تشکیل مجمعی میان متولیان شهرهای تاریخی کشور ضروری است.
شهردار رشت با اشاره به اهداف تشکیل مجمع شهرهای تاریخی تصریح می‌کند: حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی، ارتقای فرهنگ جوامع محلی در زمینه حفاظت و احیا، ظرفیت‌سازی برای آموزش تخصصی مشاوران و مدیران شهری، توسعه برند شهرهای تاریخی در سطح ملی و بین‌المللی، افزایش سهم گردشگری در اقتصاد این شهرها و تشکیل صندوق سرمایه‌گذاری حفاظت و احیای بافت و ابنیه تاریخی از جمله اهداف این مجمع است.
شوقی می‌افزاید: سازماندهی پروژه‌های ضروری و مشارکت در توسعه گردشگری خلاق نیز از دیگر اهداف این نهاد به شمار می‌رود.
وی درباره تأثیر عضویت شهرها در این مجمع می‌گوید: امکان رقابت در نحوه حفاظت از بافت‌های تاریخی و برندسازی در شهرهای عضو، موجب ارتقای جایگاه آن‌ها می‌شود. همچنین با به اشتراک گذاشتن دانش و تجربه، شهرها می‌توانند یکدیگر را در حوزه حفاظت و احیای بافت تاریخی یاری کنند.
شهردار رشت تأکید می‌کند: بهره‌گیری از تجربیات شهرهای بزرگی که در حفظ و احیای بافت خود موفق بوده‌اند، می‌تواند به‌عنوان نقشه راهی برای سایر شهرها عمل کند.
شوقی با اشاره به محور جلسه آینده مجمع که آبان‌ماه در یزد برگزار می‌شود، تاکید می‌کند: موضوع اصلی این نشست «مشارکت مردم و سرمایه‌گذاری» است؛ حفظ و احیای بافت‌ها و بناهای تاریخی بدون مشارکت مردم و سرمایه‌گذاران و تنها با تکیه بر منابع محدود اداری و ساختاری در شهرداری‌ها و اداره‌کل میراث فرهنگی ممکن نیست، از همین‌رو شهرداری رشت با شناسایی بناهای تاریخی و جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، گام‌های مؤثری در این مسیر برداشته است.
بافت معماری ماسوله در ایران و جهان کم‌نظیر است
در همین پیوند، یوسف نیرویی، شهردار ماسوله می‌گوید: بافت معماری منحصربه‌فرد شهر تاریخی ماسوله در ایران و جهان کم‌نظیر است و به همین دلیل طی سال‌های اخیر جذابیت زیادی برای گردشگران پیدا کرده است و رتبه اول بازدید گردشگران را در اماکن تاریخی استان گیلان دارد.
وی ادامه می‌دهد: بافت شهر تاریخی ماسوله به نحوی است که حیاط ساختمان بالا، پشت‌بام ساختمان پایین محسوب می‌شود و به‌عنوان پیاده‌رو مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ در شهر تاریخی ۱۱ طبقه‌ای ماسوله حدود ۵۵۰ پلاک خانه و سه طبقه بازار وجود دارد که شامل ۴۵۰ مغازه است و از جمله صنایع‌دستی، عروسک‌بافی و گیوه‌بافی، چموش‌دوزی، چلنگری و چاقوسازی پیشه قدیمی مردم محسوب می‌شود و شیرینی‌های محلی از سوغات مهم ماسوله است.
شهردار ماسوله با اشاره به جمعیت اندک این شهر خاطرنشان می‌کند: ماسوله کمتر از ۱۰۰۰ نفر جمعیت ثابت دارد، اما به‌دلیل گردشگرپذیر بودن در روزهای مختلف سال جمعیت شناور زیادی دارد که خدمات شهری را با چالش روبه‌رو کرده است.
نیرویی درباره پیشینه تاریخی شهر خاطرنشان می‌کند: ماسوله در گذشته مرکز ثقل اقتصادی سه استان گیلان، اردبیل و زنجان بوده است و به‌دلیل کمبود راه‌های ارتباطی، نقش مهمی در تبادلات تجاری منطقه‌ای داشته است.
وی اضافه می‌کند: به همین دلیل و در سال ۱۳۱۰ یکی از نخستین شهرداری‌های استان در ماسوله تأسیس شد؛ این شهر دارای اداره دارایی، ثبت‌احوال، کلانتری و کتابخانه‌ای با ۱۰۰۰ نسخه خطی بود و جمعیت آن حدود ۴۰۰۰ نفر برآورد می‌شد.
شهردار ماسوله تصریح می‌کند: امروزه به دلیل مهاجرت مردم به شهرهای بزرگ و کمبود زیرساخت‌هایی همچون گاز شهری، جمعیت کاهش پیدا کرده است و مردم همچنان از کپسول گاز و نفت سفید استفاده می‌کنند.
ثبت ۲۵۰ بنای تاریخی و مذهبی ماسوله در فهرست آثار ملی
وی با اشاره به آثار ثبت‌شده این شهر تاریخی اظهار می‌کند: حدود ۲۵۰ بنای تاریخی و مذهبی در ماسوله توسط میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند که شامل موزه میراث فرهنگی، کارگاه چلنگری، مسجد قنبرآباد و امامزاده بن‌علی است؛ این شهر در ارتفاع ۲۴۰۰ متر واقع شده و ۱۰ چشمه طبیعی در اطراف آن وجود دارد. وی درباره طرح ثبت جهانی ماسوله در یونسکو اظهار می‌کند: دو سال پیش این موضوع مطرح شد اما برخی ایرادات به بافت تاریخی و زیرساخت‌ها وارد شد که اکنون در حال رفع آن هستیم.
وی با بیان اینکه طرح ساماندهی ترافیک برای کاهش ازدحام گردشگران در حال اجرا است، توضیح می‌دهد: شهرداری ماسوله طرحی برای احداث پل و رمپ خروجی در ورودی شهر تهیه کرده که تأیید اولیه آن از سوی میراث فرهنگی گرفته شده است، اجرای این طرح می‌تواند حجم ترافیک ورودی را کاهش دهد و پارکینگ پایین‌دست را فعال‌تر کند، در حال حاضر حدود ۷۰۰ جای پارک در شهر وجود دارد، اما این ظرفیت پاسخگوی گردشگران نیست؛ برای مدیریت ترافیک نیز با شرکت‌های حفاظتی قرارداد بسته شده تا افرادی با عنوان پلیس‌یار و پارک‌بان به نظم‌دهی ترافیک و حفظ امنیت خودروها کمک کنند.
شهردار ماسوله، به مسیر ارتباطی جدید ماسوله با استان اردبیل از طریق روستای ماجولان اشاره می‌کند و می‌افزاید: زیرسازی این مسیر انجام شده و اکنون در مرحله آسفالت قرار دارد؛ تنها ۱۳ کیلومتر از مسیر باقی مانده و با تکمیل آن، یکی از مسیرهای اصلی دسترسی به ماسوله فراهم می‌شود. با این حال، لازم است زیرساخت‌های ترافیکی شهر پیش از بهره‌برداری کامل آماده شوند تا مشکلی برای ماسوله ایجاد نشود.
نیرویی یکی دیگر از چالش‌های جدی را توزیع نامتعادل گردشگران در طول سال می‌داند و می‌گوید: اکثر گردشگران در بازه‌های زمانی خاصی به ماسوله می‌آیند و در سایر فصول تقریباً بازدیدی نداریم و نبود برنامه‌ریزی مناسب موجب شده توازن گردشگری در شهر وجود نداشته باشد.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت تشکیل مجمع شهرهای تاریخی ایران اظهار می‌کند: این مجمع که به ابتکار شهرداری اصفهان تشکیل شده است، می‌تواند موجب تبادل نظر و اندیشه درباره موضوعات مرتبط با بافت‌های تاریخی شود، زیرا مدیریت این بافت‌ها مسائل و ویژگی‌های خاص خود را دارد. در جلسه پیشین مجمع که در اصفهان برگزار شد، کمیسیون‌های تخصصی متعددی در زمینه‌های سرمایه‌گذاری، آموزش و مدیریت شهری تشکیل شد تا هر سال به‌صورت تخصصی به بررسی چالش‌های بافت‌های تاریخی بپردازند؛ تبادل تجربیات میان شهرها در زمینه نگهداری و حفاظت از بافت‌های تاریخی موجب ارتقای کیفیت مدیریت شهری در سراسر کشور می‌شود و شهرها می‌توانند از روش‌های موفق یکدیگر الگوبرداری کنند.
شهردار ماسوله می‌افزاید: توسعه پایدار زمانی محقق می‌شود که مدیریت شهری بتواند میان حفظ بافت تاریخی و اجرای پروژه‌های عمرانی جدید تعادل برقرار کند تا سنت و مدرنیته در کنار یکدیگر تداوم داشته باشد.
جایگاه ویژه ماسوله در میان شهرهای تاریخی کشور
نیرویی با اشاره به جایگاه ویژه ماسوله در میان شهرهای تاریخی کشور خاطرنشان می‌کند: ماسوله به‌دلیل برخورداری از بافت تاریخی منحصربه‌فرد و معماری پلکانی خاص، در میان معدود شهرهای جهان قرار دارد که هم‌زمان از ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی ویژه‌ای برخوردار است و سال گذشته، ماسوله به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی جهان به عضویت مجمع شهرهای تاریخی جهان در ژاپن درآمد و در کنفرانس سال ۲۰۲۴ در کنار شهرداری شیراز حضور یافت و ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی خود را معرفی کرد.
وی ادامه می‌دهد: ماسوله از سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و پرونده ثبت جهانی آن در سازمان یونسکو در دست بررسی است.
شهردار ماسوله با تأکید بر حفظ اصالت معماری این شهر تصریح می‌کند: تمام ساختمان‌ها باید مطابق اصول معماری سنتی بازسازی یا احداث شوند و استفاده از مصالح مدرن یا نصب در و پنجره‌های فلزی در بافت تاریخی ممنوع است تا اصالت معماری پلکانی شهر حفظ شود
نیرویی با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای حفاظت از بافت تاریخی شهر می‌گوید: پس از ۱۸ سال پیگیری، پرونده ثبت جهانی ماسوله مجدداً در دستور کار یونسکو قرار گرفته است و شهرداری ماسوله پس از سال‌ها به عضویت مجمع شهرهای تاریخی جهان درآمده و در کنفرانس بین‌المللی در کشور اسلوونی نیز به‌عنوان یکی از شهرهای تاریخی ایران معرفی شد.
وی تأکید می‌کند: حفاظت از بافت تاریخی در کنار توسعه خدمات شهری از اولویت‌های مدیریت شهری ماسوله است و پروژه‌هایی نظیر ساماندهی ترافیک، احداث پیاده‌راه فرهنگی، سنگ‌فرش معابر، ساماندهی پارکینگ‌ها و بهسازی جاده‌های حومه در حال اجرا است تا این شهر تاریخی شأن میزبانی از گردشگران داخلی و خارجی را حفظ کند.
شهرهای تاریخی ایران میراثی زنده از هویت فرهنگی و تمدن ایرانی هستند
علیرضا محبی، کارشناس ارشد شهرسازی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شهرهای تاریخی ایران میراثی زنده از هویت فرهنگی و تمدن ایرانی هستند که ساختار کالبدی و اجتماعی آن‌ها بازتابی از ارتباط عمیق انسان با محیط و جامعه است، این شهرها نه‌تنها یادگار گذشته، بلکه منبع الهام برای برنامه‌ریزی شهری آینده به‌شمار می‌آیند.
وی با اشاره به چالش‌های مدیریت شهری در بافت‌های تاریخی می‌افزاید: شهرهایی همچون اصفهان، یزد، رشت و ماسوله با مسئله‌ای مشترک یعنی حفظ اصالت تاریخی در برابر فشار توسعه شهری روبه‌رو هستند و اگر نوسازی و ساخت‌وسازها بدون شناخت ارزش‌های تاریخی انجام شود، هویت معماری و فرهنگی این شهرها به‌تدریج از میان می‌رود.
این کارشناس ارشد شهرسازی ادامه می‌دهد: نبود هماهنگی میان شهرداری‌ها و نهادهای میراث فرهنگی یکی از چالش‌های جدی شهرهای تاریخی است، بسیاری از پروژه‌های عمرانی بدون در نظر گرفتن ضوابط حفاظتی اجرا می‌شوند که نتیجه آن از بین رفتن چهره اصیل شهر است، باید یک نظام تصمیم‌گیری مشترک میان این نهادها ایجاد شود تا توسعه شهری با اصول حفاظت همسو باشد.
محبی با تأکید بر اهمیت نقش مردم در پایداری بافت‌های تاریخی تاکید می‌کند: اگر ساکنان در روند تصمیم‌گیری و حفاظت مشارکت داشته باشند، میراث فرهنگی زنده می‌ماند؛ توسعه گردشگری محلی، حمایت از صنایع‌دستی و ایجاد انگیزه اقتصادی می‌تواند عامل مهمی برای ماندگاری مردم در این مناطق باشد.
وی درباره جایگاه گیلان و شهرهایی همچون رشت و ماسوله اظهار می‌کند: گیلان از معدود استان‌هایی است که در کنار طبیعت غنی، بافت‌های تاریخی فعالی نیز دارد و حضور شهرهایی همچون ماسوله و رشت در مجمع شهرهای تاریخی ایران فرصت مناسبی برای تبادل تجربه با شهرهایی از جمله اصفهان و یزد فراهم کرده است که می‌تواند به ارتقای مدیریت شهری در مناطق تاریخی منجر شود.
این کارشناس ارشد شهرسازی خاطرنشان می‌کند: دومین اجلاس شهرهای تاریخی ایران که آبان در یزد برگزار می‌شود، اگر بتواند به برنامه‌های اجرایی مشترک بین شهرها منجر شود، گامی مؤثر در راستای حفظ هویت شهری کشور خواهد بود و آینده شهرهای تاریخی ایران در گرو تعادلی هوشمندانه میان توسعه، زندگی شهری و پاسداشت میراث فرهنگی است.
به گزارش ایمنا، شهرهای تاریخی ایران از اصفهان و شیراز گرفته تا رشت و ماسوله، میراثی زنده از فرهنگ، هنر و سبک زندگی مردمان گذشته و امروز این سرزمین هستند؛ رشت در استان گیلان با میدان شهرداری و خانه‌های تاریخی، ماسوله با معماری پلکانی منحصربه‌فرد و بندرانزلی با عمارت‌ها و بافت قدیمی بندرگاه، نمونه‌هایی بارز از تاریخ و هویت ایرانی به شمار می‌روند و حفاظت از این شهرها نه تنها مسئولیت محلی، بلکه وظیفه ملی و بین‌نسلی است.
با وجود تهدیدهایی همچون توسعه بی‌رویه شهری، تخریب بافت‌های تاریخی و کمبود بودجه‌های مرمتی، تلاش مردم، مدیران محلی و سازمان‌های مرتبط می‌تواند این میراث را حفظ کند و نسل‌های آینده را با تاریخ و فرهنگ اصیل ایران پیوند دهد.
در این مسیر، تشکیل مجامع و همکاری میان شهرها نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، به عنوان نمونه دومین اجلاس مجمع شهرهای تاریخی ایران با حضور ۴۳ شهردار بیست‌ویکم و بیست‌ودوم آبان در یزد برگزار می‌شود؛ مجمعی که رشت و ماسوله نیز عضو آن هستند و نشان می‌دهد حفظ میراث فرهنگی و شهری، تنها دغدغه یک استان نیست بلکه یک برنامه ملی و همگام با سایر شهرهای تاریخی ایران است.
این اجلاس و اقدامات مشابه امید به آینده‌ای پایدار برای شهرهای تاریخی ایران به‌ویژه گیلان را زنده نگه می‌دارد، آینده‌ای که در آن گردشگری فرهنگی، حفاظت از میراث ملموس و ناملموس و توسعه شهری متوازن، هم‌زمان تحقق پیدا کند و صدای گذشتگان همچنان در کوچه‌ها و خانه‌های تاریخی طنین‌انداز خواهد بود.
کد خبر 916877