بازی در دوران کودکی تنها وسیله‌ای برای سرگرمی نیست و ابزاری حیاتی برای رشد ذهنی، جسمی، اجتماعی و هیجانی کودک به شمار می‌رود؛ از طریق بازی، کودکان مهارت‌هایی مانند حل مسئله، ارتباط مؤثر، خلاقیت و تنظیم احساسات را می‌آموزند و همراهی والدین و فراهم‌سازی محیط مناسب، کیفیت تجربه بازی را افزایش می‌دهد.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، بازی کردن و به‌ویژه بازی‌هایی که کودک در آن‌ها نقش‌آفرینی می‌کند یا با مواد ساده مانند خمیر، رنگ یا جعبه‌های مقوایی دنیای خیالی می‌سازد، نقش مهمی در پرورش تخیل دارند و این نوع بازی‌ها به کودک اجازه می‌دهند کودکان بدون محدودیت‌های بیرونی، ایده‌های ذهنی خود را به تصویر بکشد و با آزمون و خطا، خلاقیت خود را شکوفا کند و باید توجه داشت که تخیل فعال نه فقط در هنر و ادبیات، بلکه در علوم، فناوری و حل مسائل پیچیده نیز کاربرد دارد و کودکانی که در بازی‌های خلاقانه شرکت می‌کنند، در بزرگسالی اغلب توانایی بالاتری در نوآوری و تفکر خارج از چارچوب دارند.

بازی‌هایی که نیاز به تفکر استراتژیک دارند از جمله شطرنج، پازل‌های پیچیده یا بازی‌های دیجیتال آموزشی، باعث تحریک نواحی خاصی از مغز می‌شوند که مسئول حافظه، توجه و تصمیم‌گیری است و این بازی‌ها به کودک یاد می‌دهند چگونه اطلاعات را دسته‌بندی کند، الگوها را تشخیص دهد و برای رسیدن به هدف، برنامه‌ریزی کند و این نوع رشد شناختی، پایه‌ای برای موفقیت تحصیلی و توانایی حل مسائل در زندگی روزمره است.

کودکان از طریق بازی‌های ساختنی مانند لگو، مکعب‌های چوبی یا حتی بازی با شن و آب، مفاهیم پیچیده‌ای مانند تعادل، تقارن، اندازه‌گیری و ساختار را تجربه می‌کنند و این تجربه‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا مفاهیم انتزاعی را که در ریاضی و علوم مطرح می‌شوند، به‌صورت ملموس درک کنند، به عنوان مثال وقتی کودک تلاش می‌کند برجی بسازد که فرو نریزد، به صورت ناخودآگاه با اصول فیزیکی مانند مرکز ثقل و پایداری آشنا می‌شود و این نوع یادگیری تجربی، بسیار مؤثرتر از آموزش صرف نظری است و درک عمیق‌تری از مفاهیم علمی ایجاد می‌کند.

کودکان در طول روز با انواع هیجانات مواجه می‌شوند و بازی می‌تواند بستری امن برای تخلیه این هیجانات باشد؛ بازی‌های حسی مانند شن‌بازی، آب‌بازی یا بازی با گل و خاک، به کودک کمک می‌کند تا آرام شود و احساسات خود را تنظیم کند، همچنین بازی‌های نمایشی که کودک در آن نقش‌های مختلف را ایفا می‌کند، به او اجازه می‌دهد احساسات پیچیده را پردازش کند و راه‌های سالمی برای ابراز آن‌ها بیابد و این نوع بازی‌ها حتی در روان‌درمانی کودکان با اختلالات اضطرابی یا رفتاری استفاده می‌شود.

بازی از اصلی‌ترین ابزارهای یادگیری کودکانه است / آمادگی مغز کودک برای یادگیری‌های پیچیده‌تر با بازی کردن

ریحانه صادقی، روانشناس، مشاور خانواده و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه بازی یکی از اصلی‌ترین ابزارهای یادگیری در دوران کودکی است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: از طریق بازی، کودکان مفاهیم پایه‌ای مانند علت و معلول، حل مسئله و تفکر منطقی را تجربه می‌کنند و بازی‌های ساختنی، پازل‌ها و بازی‌های تخیلی به تقویت حافظه، تمرکز و خلاقیت کمک می‌کنند و این نوع فعالیت‌ها علاوه بر اینکه سرگرم‌کننده است، مغز کودک را برای یادگیری‌های پیچیده‌تر در آینده آماده خواهد کرد.

وی با بیان اینکه هنگامی که کودکان با هم‌سالان خود بازی می‌کنند، مهارت‌های اجتماعی مهمی مانند همکاری، نوبت‌گیری، همدلی و حل تعارض را می‌آموزند، می‌افزاید: انجام بازی‌های گروهی به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را بیان کنند و درک بهتری از احساسات دیگران داشته باشند و این تعاملات، پایه‌گذار روابط سالم در آینده است و نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت کودک خواهد داشت.

روانشناس، مشاور خانواده و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه بازی‌های فیزیکی مانند دویدن، پریدن، توپ‌بازی یا دوچرخه‌سواری باعث تقویت عضلات، هماهنگی حرکتی و تعادل بدن کودک می‌شود، تصریح می‌کند: این نوع فعالیت‌ها به رشد جسمی کودک کمک خواهد کرد و انرژی کودک را به شیوه‌ای سالم تخلیه و به بهبود خواب و خلق‌وخو کمک می‌کند.

تقویت پیوند عاطفی میان کودک و والدین با همراهی پدر و مادر در بازی / بازی زبان کودکی است

صادقی با اشاره به اینکه همراهی والدین در بازی با کودکان، باعث تقویت پیوند عاطفی می‌شود و به کودک احساس امنیت و ارزشمندی می‌دهد، می‌گوید: والدینی که در بازی با کودکان خود شرکت می‌کنند، بهتر می‌توانند علایق، توانایی‌ها و چالش‌های فرزند خود را بشناسند و این شناخت، زمینه‌ساز تربیت آگاهانه‌تر و حمایت مؤثرتر از کودک خواهد بود.

وی با بیان اینکه بازی می‌تواند بستری برای آموزش مفاهیم علمی، ریاضی، زبان و حتی مهارت‌های زندگی باشد، اضافه می‌کند: به عنوان مثال، بازی‌های نقش‌آفرینی مانند داشتن فروشگاه یا پزشک بودن به کودک کمک می‌کند تا با مفاهیم اقتصادی، بهداشت و ارتباطات آشنا شود و آموزش از طریق بازی، به دلیل جذابیت و درگیری فعال کودک، بسیار مؤثرتر از روش‌های سنتی است.

روانشناس، مشاور خانواده و عضو سازمان روانشناسی کشور با تاکید بر اینکه بازی تنها ابزاری برای سرگرمی نیست و پلی میان رشد جسمی، ذهنی، اجتماعی و آموزش مهارت‌های زندگی است، ادامه می‌دهد: والدین با مشارکت فعال در بازی‌های کودکانه، می‌توانند نقش کلیدی در رشد همه‌جانبه فرزند خود ایفا کنند؛ بازی، زبان کودکی است و والدینی که این زبان را می‌فهمند، بهتر می‌توانند آینده‌ای روشن برای فرزند خود رقم بزنند.

بازی؛ پیش‌تمرینی برای مراحل بعدی زندگی / کودکان با بازی کردن چه مهارت‌هایی می‌آموزند؟

مجتبی ناجی، روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه به طور کلی، بازی به نوعی پیش‌تمرینی برای مراحل بعدی زندگی کودکان به شمار می‌رود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در واقع بازی کرده در دوران کودکی، به نوعی ایفای نقش در بزرگسالی است و کودکان حین بازی کردن، بعضی قوانین اجتماعی و قوانین زندگی جمعی را یاد می‌گیرند و موضوعاتی مانند رعایت نوبت، همدلی و رعایت حقوق دیگران را می‌آموزند.

وی با بیان اینکه به‌رغم اینکه بازی فعالیتی غیرجدی و تفریحی قلمداد می‌شود، آموزه‌های بساری به همراه دارد که برای رشد تربیتی کودکان و به ویژه رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی آنها مفید است، می‌افزاید: یکی از مهارت‌های زندگی که کودکان باید آن را کسب کنند، نحوه برقراری روابط اجتماعی با دیگر افراد، هم‌سالان و هم‌کلاسی‌ها است.

روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه بازی در محیط‌های جمعی، بستری فراهم می‌کند که کودکان بتوانند با یکدیگر ارتباط بگیرند و همکاری و مشارکت داشته باشند، تصریح می‌کند: در چنین مواقعی، کودکان فعالیتی جمعی را در قالب بازی پیش می‌برند و متوجه خواهند شد که نباید همیشه از دید خود به جهان نگاه کنند و در کنار تمام این آموزه‌ها، همدلی را نیز خواهند آموخت.

آموختن خویشتن‌داری، خودکنترلی و ضرورت رعایت حقوق دیگران با بازی / یادگیری الگوهای جدید از طریق مشاهده و تقلید رفتار سایر کودکان

ناجی با بیان اینکه همدلی به معنای لحاظ کردن دیدگاه سایر افراد در موضوعات مختلف است و بازی کردن به خوبی می‌تواند این مهارت را به کودکان بیاموزد، ادامه می‌دهد: زمانی که کودکان برای بازی به پارک می‌روند، هنگام استفاده از وسایل بازی، رعایت نوبت و صبوری را خواهند آموخت و یادگیری همین صبر و رعایت نوبت، کاربرد گسترده‌ای در زندگی بزرگسالی افراد خواهد داشت.

وی با بیان اینکه خویشتن‌داری و خودکنترلی تا رسیدن نوبت، از دیگر فوایدی است که بازی کردن به کودکان می‌آموزد و همین آموخته در موقعیت‌هایی مانند رانندگی در ترافیک می‌تواند بروز و نمود داشته باشد، می‌گوید: رعایت حقوق اجتماعی و جمعی در قالب بازی کردن از دوران کودکی به افراد آموخته می‌شود و کودکان با مشاهده رفتار یکدیگر، یادگیری‌های مناسبی خواهند داشت.

روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه بعضی از یادگیری‌ها از طریق تقلید و مشاهده است و کودکان با دیدن رفتار سایر هم‌سالان و هم‌بازی‌های خود، الگوهای جدیدی می‌آموزند و از آموزه‌های دیگر کودکان نیز استفاده می‌کنند، اضافه می‌کند: بودن در ارتباط با گروه هم‌سالان و حضور در این جمع از طریق بازی کردن، کمک بسیاری به رشد ذهنی، فکری و اجتماعی فرزندان می‌کند و والدین باید به اهمیت این موضوع توجهی ویژه داشته باشند.

بازی‌هایی که شامل گفت‌وگو، داستان‌پردازی یا تعامل با دیگران است، نقش مهمی در رشد زبان دارد و کودک در این بازی‌ها با واژگان جدید آشنا می‌شود، ساختارهای زبانی را تمرین می‌کند و توانایی بیان افکار و احساسات خود را افزایش می‌دهد، کودک حین بازی می‌آموزد چگونه نقش‌ها را تعریف، با دیگران مذاکره و به نوبت صحبت کند و این مهارت‌ها نه تنها در مدرسه، بلکه در روابط اجتماعی آینده نیز بسیار حیاتی است و کودکانی که در بازی‌های کلامی فعال هستند، به طور معمول اعتماد به نفس بالاتری در ارتباط با دیگران دارند.

بازی‌های سنتی و محلی، حامل ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی است و وقتی کودک در این بازی‌ها شرکت می‌کند، علاوه بر اینکه سرگرم می‌شود، با مفاهیمی مانند همکاری، رقابت سالم، رعایت نوبت و احترام به قوانین آشنا خواهد شد و این بازی‌ها همچنین فرصتی برای انتقال داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و آداب و رسوم خانوادگی هستند؛ به طور کلی، بازی می‌تواند هویت فرهنگی کودک را تقویت کند و حس تعلق به جامعه را در او پرورش دهد و در دنیای امروز که کودکان با فرهنگ‌های مختلف روبه‌رو هستند، بازی نقش مهمی در حفظ و انتقال میراث فرهنگی دارد.

نوع ابزار و مواد مورد استفاده در بازی، تأثیر مستقیمی بر تجربه یادگیری کودک دارد و استفاده از مواد طبیعی مانند چوب، پارچه، شن، آب و گل، حواس چندگانه کودک را فعال و تجربه‌ای غنی‌تر از بازی فراهم می‌کند، این مواد به کودک اجازه می‌دهند با لمس، بو، صدا و حرکت، دنیای اطراف را کشف کند و در مقابل، اسباب‌بازی‌های پلاستیکی یا دیجیتال اگر به‌درستی انتخاب نشوند، ممکن است تعامل کودک با محیط را محدود کند و انتخاب مواد بازی باید متناسب با سن، نیازهای رشدی و علایق کودک باشد تا تجربه‌ای کامل و معنادار ایجاد کند.

محیطی که کودک در آن بازی می‌کند، باید امن، محرک و متنوع باشد و فضای باز با نور طبیعی، رنگ‌های ملایم، ابزارهای متنوع و امکان حرکت آزاد، انگیزه کودک برای بازی را افزایش می‌دهد؛ محیط باید به کودک اجازه دهد که خود او انتخاب کند چه چیزی بازی کند، چگونه بازی کند و با چه کسی تعامل داشته باشد، همچنین وجود فضاهای آرام برای بازی‌های فردی و فضاهای گروهی برای تعامل با دیگران، به رشد اجتماعی و فردی کودک کمک می‌کند و طراحی محیط بازی باید با در نظر گرفتن نیازهای جسمی، روانی و شناختی کودک انجام شود تا رشد همه‌جانبه کودک را تسهیل کند.

کد خبر 892298