انسان هزاران سال پیش در جست‌وجوی ماندن و امنیت، خانه ساخت و زندگی اجتماعی را بنیان نهاد، اکنون کاوش‌های باستان‌شناسی در قشلاق‌تپه‌سی بیله‌سوار، ردپای همین تلاش‌ها و نخستین روستاهای شمال‌غرب ایران را آشکار کرده است.

به گزارش خبرگزاری ایمنا از اردبیل، از غارهای تاریک و مرطوب تا نخستین کلبه‌های گِلی و خانه‌های خشتی، مسیر انسان در جست‌وجوی «خانه» داستانی چند هزار ساله است، از آفریقا تا بین‌النهرین، از آناتولی تا فلات ایران، نشانه‌های نخستین سکونت‌های انسانی، گواه تلاش مداوم بشر برای رهایی از کوچ‌نشینی و ساخت جهانی امن‌تر و پایدارتر بوده‌اند.

کاوش‌های باستان‌شناسی در سراسر جهان از چاتال‌هویوک در ترکیه گرفته تا اریحا در فلسطین و شهر سوخته در سیستان و بلوچستان ایران، تصویری روشن از آغاز تمدن و شکل‌گیری نخستین جوامع یکجانشین را ترسیم می‌کند، جایی که انسان نه‌تنها سرپناه ساخت، بلکه کشاورزی، اهلی‌سازی حیوانات و معماری را آغاز کرد.

در ایران، سرزمین تمدن‌های کهن، ردپای زندگی انسانی در محوطه‌هایی همچون تپه سیلک کاشان، تپه گیان نهاوند، تپه حصار دامغان و تپه گنج‌دره کرمانشاه از هزاران سال پیش ثبت شده است، با این حال، فلات شمال‌غربی کشور، هنوز هم رازهایی نهفته در دل خاک دارد، رازهایی که تازه یکی از آن‌ها در محوطه‌ای کوچک اما شگفت‌انگیز در حال آشکار شدن است.

کاوش‌های اخیر باستان‌شناسان در محوطه تاریخی قشلاق‌تپه‌سی (بئی‌باغلی) در شهرستان بیله‌سوار اردبیل، یکی از مهم‌ترین یافته‌های دهه‌های اخیر را رقم زده است، کشف سکونتگاهی با قدمتی بیش از هشت هزار سال که از آن به‌عنوان یکی از کهن‌ترین نشانه‌های زندگی یکجانشینی در شمال‌غرب ایران یاد می‌شود.

در این روستای نوسنگی، انسان برای نخستین بار به اهلی‌کردن حیوانات، ساخت خانه‌های خشتی و شکل‌دهی به ساختارهای اولیه روستا دست زده است، نقطه‌ای که می‌تواند نقشه باستان‌شناسی فلات ایران را بازنویسی کند.

این محوطه نه‌تنها پنجره‌ای تازه به شناخت دوره نوسنگی در شمال‌غرب کشور گشوده، بلکه نشان داده است که دشت مغان، فرهنگی مستقل و پویا در میان حوزه‌های تمدنی قفقاز و دریاچه ارومیه داشته است، کاوش‌های ادامه‌دار در قشلاق‌تپه‌سی، لایه‌هایی از نوسنگی تا اشکانی را آشکار کرده و از تداوم زندگی در این منطقه طی هزاران سال خبر می‌دهد؛ جایی که هنوز هر بیل باستان‌شناس، احتمالاً رازی تازه از تاریخ فراموش‌شده این سرزمین را فاش می‌کند.

قشلاق‌تپه‌سی، نقطه آغاز تمدن شمال‌غرب ایران

جلیل جباری، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل با بیان اینکه منطقه قشلاق تپه سی (بئی باغلی) در شهرستان بیله‌سوار استان اردبیل به دلیل توالی دوره‌های پیش از تاریخ و دوران اسلامی از جایگاه خاصی در مطالعات باستان‌شناسی برخوردار است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: به همین دلیل محوطه بئی باغلی یا قشلاق تپه سی در شهرستان بیله‌سوار در اولویت مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی قرار گرفت.

قادر ابراهیمی، کارشناس باستان‌شناسی نیز در این رابطه به خبرنگار ایمنا می‌گوید: با توجه به قابلیت‌های زیست‌محیطی منطقه اردبیل، دوره‌های فرهنگی بسیار غنی در این منطقه وجود دارد، با این حال، مطالعات اندکی روی توالی فرهنگی در این منطقه انجام شده است؛ توالی فرهنگی در باستان‌شناسی به دوره‌هایی اطلاق می‌شود که هر کدام در بازه زمانی مشخصی آغاز و پایان پیدا می‌کنند و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را دارند.

وی می‌افزاید: این دوره‌ها در استان اردبیل و به‌ویژه در حوزه شرق آذربایجان کمتر مطالعه شده‌اند، به‌طوری‌که دوره نوسنگی در این منطقه تقریباً ناشناخته باقی مانده است، این مسئله موجب شد تا طرح پژوهشی را در استان اردبیل تعریف کنیم و به مطالعه دوره نوسنگی بپردازیم.

این کارشناس باستان شناسی اضافه می‌کند: بر اساس بررسی‌های میدانی محوطه‌های مختلف در شهرستان بیله‌وار قدیمی‌ترین آثار این دوره را شناسایی کردیم، با در نظر گرفتن قابلیت‌های زیست‌محیطی دشت مغان، محوطه باغلو در حاشیه این دشت و در اوایل دوران شکل‌گیری روستاها پدید آمده است، بر مبنای مطالعات مقایسه‌ای سفال‌ها و اشیا به‌دست‌آمده از کاوش‌ها، قدمت این محوطه به حدود ۷۵۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش می‌رسد.

وی با بیان اینکه این یافته‌ها نشان می‌دهند که دشت مغان دارای فرهنگی ویژه و مستقل است، می‌گوید: مطالعات ما در سایر حوزه‌های شمال غرب ایران و همچنین قفقاز نشان می‌دهد که دوره نوسنگی در این منطقه، هم از نظر ویژگی‌ها و هم از نظر توالی فرهنگی، متفاوت از حوزه دریاچه ارومیه و قفقاز است، بنابراین، دشت مغان به‌عنوان یک حوزه فرهنگی مستقل، هم ویژگی‌های حوزه دریاچه ارومیه و هم قفقاز را داراست و در عین حال هویت فرهنگی جداگانه‌ای دارد.

ابراهیمی ادامه می‌دهد: این موضوع ما را بر آن داشت تا کاوش‌های باستان‌شناسی را در این محوطه انجام دهیم، امیدواریم در آینده بر اساس مطالعات آزمایشگاهی از جمله تاریخ‌گذاری کربن ۱۴، بتوانیم تاریخ دقیق استقرار در این منطقه را مشخص کنیم.

توالی فرهنگی دوره نوسنگی در استان اردبیل

سپیده مجیدخواه، کارشناسان جانور باستان‌شناسی هم با اشاره به اهمیت این منطقه در استان اردبیل در توصیف این محوطه به خبرنگار ایمنا می‌گوید: قشلاق تپه سی یک استقرار کوچک روی یک تپه طبیعی است که قدمت آن به بیش از ۸۰۰۰ سال قبل بازمی‌گردد، این محوطه یکی از قدیمی‌ترین استقرارگاه‌های شناخته‌شده در استان اردبیل و شرق آذربایجان محسوب می‌شود.

وی می‌افزاید: این محوطه متعلق به دوره‌ای است که انسان‌ها نخستین روستاها را شکل داده و به اهلی کردن حیوانات کوچک‌جثه مانند بز و گوسفند و کشاورزی محدود پرداخته‌اند، تاریخ‌گذاری دقیق محوطه بر اساس آزمایش‌های کربن ۱۴ در مطالعات آینده انجام خواهد شد و امیدواریم توالی فرهنگی دوره نوسنگی در استان اردبیل به‌طور دقیق مشخص شود.

شواهد معماری باستانی از زبان بومیان

حسن اسماعیلی، یکی از ساکنان محلی نیز با نقل خاطراتی از پیشینیان خود به خبرنگار ایمنا در این رابطه می‌گوید: از اجداد و ریش‌سفیدان شنیده‌ایم که ساکنان قدیمی اینجا در خانه‌های راست‌گوشه زندگی می‌کردند که معماری آن‌ها از خشت خام بوده است.

مسعود خان چری، کارشناس باستان‌شناسی پیش از تاریخ هم از شناسایی لایه‌های مختلف تاریخی در این محوطه خبر می‌دهد و به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کاوش در وسعتی بیش از ۵۰۰ متر مربع در جریان است که می‌تواند حلقه مهمی در شناخت تاریخ باستانی این منطقه باشد، در جریان کاوش‌های این یک ماهه، موفق شدیم لایه‌های مختلفی از دوره اشکانی و همچنین لایه‌های پایین‌تر مربوط به دوره نوسنگی را شناسایی کنیم.

وی با اشاره به یافته‌های فرهنگی این محوطه می‌افزاید: ساکنان اینجا از سفال‌های قرمز رنگ برای مصارف روزانه از جمله پخت و پز و مصرف غذا استفاده می‌کردند.

به گزارش ایمنا، محوطه تاریخی قشلاق تپه سی جایی است که هزاران سال پیش نخستین نشانه‌های زندگی انسان در دشت‌های شمال اردبیل در آن شکل گرفت، کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه ادامه دارد تا رازهای بیشتری از گذشته کهن این خطه را فاش کند.

کد خبر 916861